"Fahişə ana"nın dahi oğlu: Roman Katsev Emil Acara necə çevrildi?

Bu cümlələri "Həyat irəlidədir" adlı əsərində yazıçı Emil Ajar deyir. Yeni tanış olduğum bu əsər haqqında yazmaq böyük məsuliyyət tələb edir. Çünki haqqında bəhs edəcəyim əsər və onun yazarı hər kəsin çatmaq istədiyi mükəmməlliyin əslində mövcud olmadığı həqiqətinə çatmış bir şəxsiyyətdir.

 

Əsl adı Roman Katsev, Roman Qari kimi tanınan və təxəllüsü Emil Acar olan yəhudi əsilli fransız yazıçı ədəbiyyat tarixində "ədəbi saxtakarlıq" edən yazıçılarlardan biridir. Yox, o, heç kimin əsərini və fikirlərini oğurlamayıb. Özünün də dediyi kimi, sadəcə Roman Qari olmaqdan yorulub, Emil Ajar olmağa qərar verib. 

Burda saxta olan nədir? Odur ki, yaşadığı dövrdə Emil Ajarın Roman Qari olduğunu heç kim bilmir. Yalnız ölümündən sonra yazmış olduğu intihar məktubunda Emil Ajarın başqa biri deyil, elə özü olduğunu etiraf edir. Maraqlı olan isə bir yazıçıya yalnız bir dəfə verilən "Qonkur Ədəbiyyat Mükafatını" Qarinin iki dəfə almasıdır. İlk dəfə 1956-cı ildə Roman Qari adı ilə yazdığı "Səmanın kökləri" əsərinə, ikinci dəfə isə Emil Ajar adı ilə "Həyat irəlidədir" əsərinə görə o bu mükafatı alır. Mükafatdan sonra məlum olur ki, Emil Ajar deyə bir şəxs yoxdur. Sonra belə bir şaiyə yayıl ki, guya Emil Ajar adı ilə yazan əslində ruhi dispanserlərin birində müalicə alan Poul Povloviç adlı şəxsdir. Bu şəxs Roman Qari tərəfindən həmin disponserə göndərilib və orada əsərlər yazır. Bu xəbərdən sonra fransız telekanllarından biri həmin Poul Povloviç adlı şəxsi axtarmağa başlayır ki, onu verlişə dəvət etsin. Sonra məlum oldu ki, heç bir Poul Povloviç və Emil Ajar mövcud deyil. Və bütün əsərlərin müəllifi Roman Qaridir. 

Yazıçının ikinci dəfə mükafat alan və başqa adla yazmış olduğu əsərini oxumağa başladığım vaxt onun bizim çata bilmədiyimiz və ya çatmaq üçün çalışdığımız, lakin heç vaxt mövcud olmayan bir həqiqətə artıq çatmış olduğunu anladım. Roman Qari mükəmməl deyə bir şeyin mövcud olmadığı qənaətinə gəlmiş və hətta bunu dərk etmiş bir insandır. Siz bunu əsərin əsas qəhrəmanı olan ərəb əsilli, bir günün içində 4 yaş böyüyən Momonun dilindən daha yaxşı anlaya bilərsiniz.

 

Roman Qari 1914-cü ilin 8 may tarixində həmin dövrdə Rusiya İmperiyasının tərkibində olan Vilna (indiki Vilnus, Litva) şəhərində dünyaya gəlib. 3 yaşında ailəsi ilə birlikdə Varşavaya köçüb. Atası Arye-Leyb Katsev 1925-ci ildə ailəsini tərk edib və yenidən ailə qurub. Bundan sonra Roman anası Nina Ovçinski ilə yaşayıb. 

O hər zaman, hər yerdə atasını axtarıb, hətta bəzən əsərlərindən onun atasının axtarışında olduğunu da hiss etmək olar. Lakin anası hər zaman onun yanında, oğluna vurğun və onu sevən bir ana olub. Teatırda aktrisa olan Nina Ovçinskinin səhnə adı Nina Borisovski idi. Bu ad Romanın oxuduğu ilk rus adı olub. 1928-ci ildə o, anası ilə Fransaya, Nitsa şəhərinə köçüb. Bundan sonra Eks-an-Provans və Paris şəhərlərində hüquq təhsili alıb, eyni zamanda hərbi pilot olmağa hazırlaşıb. Lakin Parisə köçməmişdən əvvəl anası ilə arasında Romanın heç vaxt unutmayacağı bir hadisə baş verib. O anası ilə birgə Fransaya gedəcəyini dediyi vaxt, sinif yoldaşlarından biri yüngül əxlaqlı qadınlara Fransaya getmək üçün viza verilmədiyini deyib və Roman Qari ilk dəfə ağlayıb. Evə gələn gələcəyin yazarı olanaları anasına danışıb. Bir müddət sükutdan sonra anası Qarinin gözlərinin içinə baxaraq "Gələn dəfə anan haqqında sənə bu sözlər deyildiyi zaman, evə sümükləri qırılmış vəziyyətdə geri dön" deyəb və üzünə sərt bir şillə vurub. 

Nina Borisovski oğlunun böyük fransız elçisi, aktyor və ingilis zadəganı olacağını durmadan qeyd edir və oğluna yaxşı təhsil vermək üçün hər şey edirdi. Deyilənlərə görə, Nina oğurluq mallar satırmış və buna görə bir neçə dəfə evlərinə polis gəlmişdi. Qonşuları isə onu immiqrant olduğuna görə sevmirdi. Bir dəfə Nina Ovçinski oğlunun əlindən tutaraq bir-bir qonşularının qapısını döyüb və öz əsəbi nitqini söyləmək üçün hamsını bir yerə yığıb: "Ey siz burjua pislikləri, bu uşağa diqqətlə baxın, o gələcəyin məşhur yazıçısı, fransız elçisi olacaq və İngiltərə zadəganları kimi geyinəcək". 

Qonşular bu hadisəni gülüşlə qarşılayıb və hər kəs onu məsxərəyə qoyub. Nina burada psixoloji olaraq qalib gəlib. Lakin Roman hər zaman gizləndiyi yerə qaçıb və axşama kimi orada ağlayıb. Bu səhnənin qəribə bir davamı da olur. Növbəti gün Roman dərsdən evə qayıtdığı zaman soyadı Pekelni olan qonşusu ilə rastlaşıb. Pekelni uşağı evlərinə dəvət edir, onu özü ilə üzbəüz əyləşdirib və şirniyyata qonaq edib. "Dinlə məni, dünən sənin anan böyük sözlər dedi. Bilirsənmi, bəzi analar öz övladlarını çox gözəl tanıyır. Onlar övladlarının gələcəkdə kim olacağını da yaxşı bilirlər. Xahiş edirəm, əgər sən böyüyəndə həqiqətən də böyük insanlarla görüşsən, onlara de ki, Böyük Qulyanka küçəsi, 16 nömrəli mənzildə Pekelni yaşayıb" deyə qonşu Romana bildirib.  

İkinci Dünya müharibəsi dövründə Roman Böyük Britaniyaya gedib və Şarl de Qoll tərəfindən yaradılan müqavimət hərəkatına qoşulub. Pilot kimi Avropa və Afrikadakı döyüşlərdə iştirak edib. O, 65 saatdan artıq uçaraq, 25-dən artıq uğurlu hücuma qatılıb. Döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə çox sayda şərəf nişanı və medallar alıb. Bu qəhrəmanlıqlarına görə, İngiltərə Kraliçası pilotlarla görüşüb onları təbrik etmək üçün qonaq çağırıb. O bir-bir pilotları təbrik edib və Romana çatan zaman onun adını və hardan olduğunu soruşub. Bu zaman Roman ona çox qəribə cavab verib: "Böyük Qulyanka küçəsi, 16 nömrəli mənzildə Pekelni yaşayıb".

Müharibədən sonra diplomatik xidmətdə qulluq etməyə başlayıb və eyni zamanda 1945-ci ildə özünün ilk hekayəsini yayımlayıb. Tezliklə Roman Qari bəzilərini Emil Ajar təxəllüsü ilə yazacağı 30-dan artıq roman, hekayə və memuarla Fransanın ən məhsuldar, məşhur yazıçılarından birinə çevrilib və anasının təsvir etdiyi həmin şəxsiyyət olub.