Folklordan Folknerə

Şərif Ağayar

Yəqin siz də 30-40 il öncə çap olunmuş hansısa jurnalı, qəzeti görəndə onu böyük maraqla vərəqləyirsiniz. Səmimi etiraf edək: bu, qəribə duyğudur! İfadə etməkdə çətinlik çəkir adam.

Günlərin birində tam təsadüfdən “Azərbaycan” jurnalının əski bir nömrəsi düşdü əlimə. Dəqiq xatırlamıram hansı idi... Rəqəm yaddaşım pisdir. Onu bilirəm ki, vərəqləri tamamilə saralmışdı və cildlərinin arasından məşhur tozlu köhnəlik qoxusu gəlirdi.

Vərəqlədim-vərəqlədim, birdən qarşıma mərhum yazıçımız Sabir Əhmədlinin geniş müsahibəsi çıxdı. Həmid Herisçi olsa, and-aman edərdi ki, bu təsadüfi deyil, taleyin işidir, o müsahibə sənin qarşına çıxmalı idi!  Burda Sabir müəllim Azərbaycan nəsrindən danışmışdı... Və müsahibə elə maraqlı idi ki, imkan düşsə, mən özüm Sabir Əhmədliyə elə bu sualları verərdim.

Söhbət hərlənib nəsr ənənələrimizin olmamağı məsələsinə gələndə hiss elədim ki, jurnalı gözümə təpmək istəyirəm! Sabir müəllim izah eləmişdi: bizim dastanlara baxın, bu cür mənəvi xəzinəmiz varsa düşünməməliyik ki, nəsr ənənəmiz yoxdur!

İlginc münasibət idi. Çünki bu sözləri dünya nəsrini çox yaxşı bilən vicdanlı bir yazıçı söyləyirdi. Həm də əslində mən özüm ara-sıra bu qərara gəlmişdim. Ancaq, deməyə qorxurdum.

Sözlər harmoniyaya girəndə bədii cümləyə, cümlələr harmoniyaya girəndə bədii mətnə çevrilir. Mətn isə əsərin canıdır. Janrından asılı olmayaraq... Dastanlarımızda sözün-sözə, cümlənin-cümləyə münasibəti, qarşısında diz çöküləcək qədər gözəldir. Və, gəlin inanın mənə, əsl sənət elə bu məqamdan başlayır. Söz-sözə mənası, enerjisi və intonasiyası ilə bağlı olmayanda bədii cümlə yaranmadığı kimi, cümlə də cümləyə bu 3 əsas keyfiyyəti ilə qovuşmayanda mətn əmələ gəlmir. İndi gənclərin üstündə həvəskarcasına baş sındırdığı dərin-dərin mətləblər bundan sonra gəlir. Necə deyərlər, Biləcəridən o yana keçmək üçün, əvvəlcə Biləcəriyə qədər gəlmək lazımdır.    

Son günlər “Folklor səviyyəsi” ifadəsi ədəbi kuluarda çox dolandı. Bu ifadə alçaldıcı, aşağılayıcı tonda səslənməməlidir. Folklor sadəcə pilləkənin daha aşağı, ilkin pilləsidir.

Ədəbiyyatın mənəvi yükü ilk pillələr kimi həmişə folklorun üzərindədir. Bu sərvətlər təkcə dekonstruksiya və ya yenidən dəyərləndirmə üçün deyil. Həm də bir təcrübədir, məktəbdir. Gəlin “Azərbaycan nəsri” adlı vahid bir orqanizm fikirləşək. Folklor “hələ öz başına hərləyə bilməyən bu nadinc cayılın” uşaqlıq dövrüdür. Uşaqlıq aşağılıq deyil. Eyni zamanda onun inkarı və “ölümü” qaçılmazdır.

“Folklor səviyyəsi”ndən çıxmağın, yəni, pilləkənin növbəti pilləsinə qədəm qoymağın yeganə yolu ən azı dastandakı qədər gözəl mətn yaza bilmək və sonra bu təcrübəni yeni, çağdaş tendensiyalara tətbiq etməkdir. Şair demiş, folklor ədəbiyyatından Folkner ədəbiyyatına keçməkdir!

Bu ciddi ədəbiyyatın yoludur. Xeyir sizə ciddi ədəbiyyat deyil də, yenicə tanış olduğunuz gənc sevgilinizə intellektual görünmək lazımdırsa, birbaşa Kafka və ya Coys kimi yazmağa çalışmalısınız! Marsel Prust da pis deyil. Tələffüzündəki cazibə eşq üçün uğurlar vəd edir.///kulis.az