Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən bir neçə həftə sonra sülh razılaşması əldə oluna bilərmiş. Müharibəyə son qoymağın şərtləri tərəflərin 2022-ci il aprelin 15-də razılaşdığı 17 səhifəlik saziş layihəsində öz əksini tapıb. Rusiya Ukraynadan hərbçilərin, silahların, texnikanın və aviasiyasının sayını məhdudlaşdıraraq neytrallıq tələb edib. İşğal olunmuş ərazilər Rusiyanın tərkibində qalmalı idi.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə Almaniyanın "Die Welt" nəşri əlində olan sənədə istinadən yazır.

Məqalədə deyilir ki, razılaşdırılmamış yalnız bir neçə məqam qalıb, onları Rusiya prezidenti Vladimir Putin və prezident Vladimir Zelenski sammitdə müzakirə etməli imişlər, lakin bu, baş verməyib.

Nəşr qeyd edir ki, müharibə başlayandan dərhal sonra Rusiya və Ukrayna tərəfləri hərbi əməliyyatların dayandırılması ilə bağlı bir-biri ilə danışıqlara başlayıblar. Moskva danışıqlar masası arxasında Kiyevi təslim olmağa məcbur etməyə çalışıb.

Bu razılaşmada Ukrayna "daimi neytrallığa” əməl edəcəyinə söz verib. Beləliklə, Kiyev hərbi ittifaqlara üzvlükdən imtina edib. Beləliklə, ölkənin NATO-ya daxil olması istisna ediləcəkdi.

Ukrayna heç vaxt nüvə silahını "almamağa, istehsal etməyə və satin almamağa”, xarici silahları və qoşunları ölkəyə buraxmamağa və öz hərbi infrastrukturuna, o cümlədən aerodromlara və dəniz limanlarına heç bir başqa ölkəyə çıxışı təmin etməməyə razılaşıb.

Bundan əlavə, Kiyev xaricilərin iştirakı ilə hərbi təlimlər keçirməkdən və hər hansı hərbi münaqişələrdə iştirakdan çəkinməli idi. Sənədin 3-cü maddəsinə görə, Kiyevin Aİ-yə üzv olmasına birbaşa heç nə mane olmayıb.

Buna cavab olaraq Rusiya Ukraynaya bir daha hücum etməyəcəyinə söz verib. Kiyevin buna əmin olması üçün Moskva razılaşıb ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Çin və Rusiyanın özü Ukraynaya hərtərəfli təhlükəsizlik zəmanəti verə bilər. Müqavilə layihəsinin 5-ci maddəsində Kiyev və Moskva NATO-nun yardım müddəasını xatırladan mexanizm barədə razılığa gəliblər.

"Ukraynaya silahlı hücum” halında, qarant ölkələr Kiyevə BMT Nizamnaməsində təsbit olunmuş özünümüdafiə hüququna maksimum üç gün ərzində dəstək verməyi öhdələrinə götürürlər. Bu yardım zaminlərin bütün və ya ayrı-ayrı səlahiyyətlərinin "birgə hərəkəti” çərçivəsində baş verə bilər. Müqaviləni imzalayan hər bir dövlət beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq ratifikasiya etməli idi.

Beləliklə, hər iki tərəf 1994-cü il Budapeşt Memorandumundan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən mexanizm hazırlayıb. O vaxt Rusiya artıq Ukraynanın ərazi bütövlüyünü təmin etmişdi. Qərb dövlətləri hücum olacağı təqdirdə Kiyevə dəstək vəd etsələr də, zəmanət verməmişdilər.

Bununla belə, 2022-ci ilin yazında nəzərdən keçirilən təhlükəsizlik zəmanətləri ikinci mərhələdə ABŞ, Çin, Böyük Britaniya və Fransanın təsdiqini tələb edəcəkdi. Rusiya da Belarusu, Kiyev isə Türkiyəni daxil etmək istəyib. Bununla belə, İstanbul müzakirəçilərinin ilk məqsədi mətndən çoxtərəfli danışıqlarda əsas kimi istifadə etmək üçün Kiyev və Moskva arasında birlik yaratmaq olub.

Krım və Sevastopol limanı təhlükəsizlik təminatından kənarlaşdırılmalı idi. Beləliklə, Kiyev faktiki olaraq yarımadaya nəzarəti Rusiyaya verirdi.

Sənəddən aydın deyil ki, Ukraynanın şərqinin hansı hissəsi qarant dövlətlərin vədindən kənarda qalmalıydı. Müvafiq yerlərdə qırmızı işarələr olub. İddialara görə, Kiyev İstanbul kommünikesində Rusiyanın müharibə başlamazdan əvvəl artıq nəzarətdə saxladığı Donetsk və Luqansk vilayətlərinin hissələrini istisna etməyə razılaşıb. Rusiya nümayəndə heyəti isə əksinə, Putin və Zelenskinin sərhədləri şəxsən müəyyən edib xəritəyə yerləşdirməsini təkid edib. Ukrayna nümayəndə heyəti bu variantı rədd edib.

Rusiya hücum olacağı təqdirdə bütün qarant dövlətlərdən yardım mexanizmini işə salmağa razılıq verməsini tələb edib. Bu, Moskvaya müdafiə mexanizmini aşmaq üçün veto hüququ verəcəkdi. Bundan əlavə, Moskva Ukraynanın qarant ölkələrin hücum olacağı təqdirdə Ukrayna üzərində uçuşa qadağan zonası yarada bilməsi tələbini rədd edib.

Danışıqlar zamanı Rusiya Ukraynadan çəkilməyə hazır olduğunu bildirib, lakin Krımdan və Donbasın bir hissəsi bura aid olmamalı, təhlükəsizlik zəmanətlərindən kənarda qalmalı idi. Putin və Zelenski çıxışın təfərrüatlarını birbaşa müzakirə etməli idilər. Bunu nəşrə bir-birindən asılı olmayaraq iki ukraynalı danışıqçı təsdiqləyib.

Gələcəkdə Ukrayna ordusunun böyüklüyü məsələsi də həll olunmamış qalırdı. Kiyev Rusiyanın demilitarizasiya tələblərinə qismən cavab verib. Moskva Ukrayna ordusunun 85 min əsgərə qədər azaldılmasını tələb edib - hazırda orduda bir milyona yaxın əsgər xidmət edir. Ukrayna 250 min əsgərdən ibarət bir qüvvə təklif edib.

Hərbi texnikanın miqdarı ilə bağlı da fikirlər müxtəlif olub. Rusiya tankların sayını 342-yə endirməyi tələb edib, Kiyev isə 800 ədəd saxlamağı istəyib. Ukrayna yalnız zirehli texnikanın sayını 2400-ə endirməyi istəyib, Rusiya isə cəmi 1029 ədəd saxlamağı tələb edib.

Artilleriya silahlarında da böyük fərq olub. Moskva 519, Kiyev 1900 ədədi planlaşdırıb. Kiyev 280 kilometrə qədər mənzilli 600 reaktiv yaylım atəşi sistemi saxlamaq istəyib, Rusiyanın fikrincə, onlardan 96-sı maksimum 40 kilometr məsafədə olmalı idi. Rusiyanın tələbi ilə minaatanların sayı 147-yə, tank əleyhinə raketlər isə 333-ə, Kiyevin tələbi ilə müvafiq olaraq 1080 və 2000-ə endirilməli idi.

Bundan əlavə, Rusiya Ukrayna aviasiyasının məhv edilməsini tələb edib. Moskva 102 qırıcı və 35 helikopteri saxlamağı tələb edib, Kiyev isə 160 təyyarə və 144 helikopter saxlamağı istəyib. Rusiyanın fikrincə, iki, Ukraynaya görə səkkiz döyüş gəmisi olmalı idi.

Alman jurnalistlərin fikrincə, saziş layihəsi Ukrayna və Rusiyanın 2022-ci ilin aprelində mümkün sülh razılaşmasına nə qədər yaxın olduğunu göstərir. Amma İstanbuldakı perspektivli sammitdən sonra Moskva aşağıdakı tələbləri irəli sürüb, Kiyev isə bununla razılaşmayıb:

Nəticədə, Rusiya rus dilini Ukraynada ikinci dövlət dili kimi qəbul etməyi, qarşılıqlı sanksiyaları ləğv etməyi və beynəlxalq məhkəmələrdə iddiaları dayandırmağı tələb edib. Həmçinin, Kiyev "faşizmi, nasizmi və təcavüzkar millətçiliyi” qanuni olaraq qadağan etməli idi.

Welt-in danışıqlarda iştirak edən bir neçə diplomatdan öyrəndiyinə görə, 2022-ci ilin yazında müqaviləyə böyük maraq olub. Kiyevə hücumun uğursuzluğundan sonra Rusiya Ukraynanın şimalından geri çəkilib və şərqdəki əraziləri fəth etməyə diqqət yetirmək istədiyini açıqlayıb.

"Die Welt” Ukrayna nümayəndə heyətinin adı açıqlanmayan üzvünün sözlərinə istinadən yazır: "Bu, əldə edə biləcəyimiz ən yaxşı razılaşma idi”. Nəşr hesab edir ki, hətta iki ildən artıq müharibədən sonra da bu razılaşma geriyə baxanda yenə də faydalı görünür.

"Ukrayna bir neçə aydır müdafiədə olub və böyük itkilər verir. Geriyə nəzər salsaq, Ukrayna o zaman indikindən daha güclü danışıqlar mövqeyində idi. Müharibə başlayandan təxminən iki ay sonra bitsəydi, saysız-hesabsız insanın həyatını xilas etmək olardı", - mənbə bildirib.

Danışıqçılar daha sonra Zelenski ilə Putinin sənədi 2022-ci ilin aprelində imzalayacaqlarını proqnozlaşdırıblar.

Die Welt yazır ki, Ukrayna nümayəndə heyətinin üzvü David Araxamia 2023-cü ilin noyabrında iki dövlət liderlərinin niyə heç vaxt görüşmədiyinə aydınlıq gətirməyə çalışıb. Böyük Britaniyanın o zamankı baş naziri Boris Conson aprelin 9-da Kiyevə gəlib və bildirib ki, London Putinlə "heç nə imzalamayacaq” və Ukrayna mübarizəni davam etdirməlidir. Conson sonradan bu tezisi rədd edib. Lakin Rusiya ilə razılaşaraq Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanətinin verilməsi təklifinin indiki mərhələdə iflasa uğradığını deməyə əsas var.

Alpər