“Erməni soyqırımı” haqqında həqiqətlər - XX əsrin ən böyük yalanı

XX əsrin ən böyük yalanlarından biri qondarma erməni soyqırımıdır. Hadisələrin üzərindən 1 əsrdən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, ermənilər hələ də bu uydurmadan istifadə edib Türkiyədən pul və torpaq (Ərzurum, Bitlis, Sivas, Van, Elazığ, Diyarbəkr və Qars) qoparmaq niyyətindədirlər. Amma 1915-ci ildə ermənilər Osmanlı ərazilərindən xarici ölkəyə sürgün edilmədilər. Şərqi Anadoludan Osmanlı imperiyasının tərkibində olan Suriyaya köçürüldülər.

1915-ci il hadisələrinin araşdırılması ilə məşğul olan fransız tarixçi Maksim Qain həqiqətlərin üzə çıxarılması üçün erməni arxivlərinə girə bilmədiyini deyir. Qain qeyd edib ki, dəfələrlə bununla bağlı Ermənistana müraciət etsə də cavab ala bilməyib: “Türkiyə Ermənistanla münasibətləri normallaşdırmaq üçün əlindən gələni etdi. İndi növbə Ermənistan hökumətinindir. Amma nə vaxt ABŞ və Ermənistandakı erməni arxivlərinə girmək istəsəm bu, mümkün olmadı. Türk arxivlərində isə belə bir problem yoxdur”.

İrland tarixçi Patrik Valşa görə, 1915-ci ildə Türkiyədə baş verən hadisələr bütün millətlər üçün problemlər yaradıb: “Həmin dönəmdə baş verən ağır hadisələr xristianlar və müsəlmanlar üçün faciələr yaşatdı. Amma bunlar soyqırım deyildi. Belə hadisələrin kökündə Rusiya kimi böyük güclərin dayandığını hər kəs bilir. Ermənilər həmin vaxt ittifaq dövlətlərinin təsiri altında ayağa qalxdılar və məqsədləri erməni dəvləti qurmaq idi. Ermənilər Osmanlıda dövlət qura bilməzdilər. Çünki onlar XX əsrin əvvəllərində Şərqi Anadoluda yaşayan azsaylı etnik qrup idi, sadəcə, ittifaq dövlətlərinə arxalanıb “qumar” oynadılar. 

Əsrin əvvəllərində Rusiya ilə yanaşı İngiltərə də bölgədə qeyri-sabit vəziyyətin yaranması üçün bir sıra addımlar atdı. Almaniyanı məğlub etmək istəyən İngiltərənin 1907-ci ildə Rusiya ilə imzaladığı anlaşma bütün bölgəyə mənfi təsir etdi. Nəticədə Rusiyanın Osmanlı ərazilərinə girişinə “yaşıl işıq” yandırıldı. Ermənilər fürsətdən istifadə edərək, Osmanlı ərazilərində öz dövlətlərini yaratmaq üçün ayağa qalxdılar. Beləliklə, Osmanlı hökuməti separatizmlə məşğul olan erməniləri imperiya torpaqlarından çıxarmaq məcburiyyətində qaldı”. “Erməni üsyanı” adlı kitabın və 1915-ci il hadisələri ilə bağlı bir sıra araşdırma yazılarının müəllifi Patrik Valş da türk arxivlərinə girmək üçün Türkiyədən icazə aldığı halda ermənilərin ona əngəl olduqlarını deyir. 

Osmanlının I Dünya Müharibəsində Rusiyaya qarşı əks qütbdə dayandığını fürsətə çevirən ermənilər müstəqil Ermənistan dövləti qurmaq üçün ruslarla işbirliyinə girdilər. Rus ordusu Şərqi Anadolunu işğal edəndə ermənilər bu məqsədlə işğalçılara dəstək verdilər. Osmanlı ordusunda xidmət edən erməni zabit və əsgərlər də rusların sıralarına qatıldılar. Ermənilərin qurduğu birliklər təxribat törədərək Osmanlı ordusunun hərəkətinə mane olurdu. Yaranmış qarışıqlıqdan istifadə edən erməni qruplaşmaları işğal etdikləri ərazilərdə mülki insanlara qarşı qətliam törətməyə başladılar. 

Osmanlı hökuməti bu təxribatların qarşısını almaq üçün ermənilərin təmsilçiləri ilə təmaslara keçdi və onları razı salmağa çalışdı, amma bu, baş tutmadı. Kaliforniya Universitetinin professoru Luis Nalbandyan “283 Hərəkatı” adlı kitabında Osmanlının müharibəyə qatılmasının erməni cəmiyyətlərinin məqsədlərini reallaşdırmaları və bu məqsədlə genişmiqyaslı üsyana başlamaları üçün ideal fürsət yaratdığını yazır. Ermənilər Osmanlıya verdikləri vədlərin heç birini yerlərinə yetirmədilər, əksinə xəbərdarlıqların əksinə gedərək separatçı fəaliyyətlərini davam etdirdilər. 

1914-cü ildə Osmanlı yetkililəri Ərzurumda ermənilərlə görüşdü. Ermənilər bu görüşdə Osmanlı ordusunda xidmətlərini yerinə yetirəcəkləri vədlərini verdilər, müharibəyə başlayanadək vədlərinədən qaçmadılar. Amma müharibə başlayan kimi ittifaq dövlətlərinin (Rusiya, İngiltərə, Fransa və s.) Osmanlıya hücumuyla ermənilər də işğalçılara dəstək verdilər. Şalkosyan bu haqda “Qırmızı” adlı kitabına yazır: “Eçmiədzin katalikosu və Qafqazın qubernatoru Daşkov Şərqi Anadoluda ermənilər arasında təbliğat işini gücləndirmişdi. Daşkov onlar erməni dövləti vədini verdi və müharibədə Rusiyanı dəstəkləmələrini istədi. Katalikos daha sonra Tiflisdə Rusiya çarı ilə görüşdü və Osmanlı ərazilərində erməni dövlətinin yaradılması məsələsini müzakirə etdi”. 

Tiflis görüşündən sonra ermənilər tərəddüd etmədən Rusiyanın bütün şərtlərini qəbul edib Osmanlıya qarşı savaşa başladılar. Erməni Daşnak Cəmiyyəti Osmanlı ərazisindəki erməni komitələrinə təlimat göndərdi. Təlimatda deyilirdi: “Rusiya ordusu sərhədləri keçən kimi Osmalı ərazilərində yaşayan ermənilər üsyana başlasınlar. Bu vəziyyətdə Osmanlı ordusu bir neçə cəbhəyə qarşı döyüşmək məcburiyyətində qalacaq. Əgər Osmanlı ordusu güclü müqavimət göstərsə, ermənilər yerlərini və silahlarını buraxıb Rusiya tərəfinə keçsinlər”. 

Digər erməni təşkilatı “Haşnax”ın cəmiyyətlərə göndərdiyi təlimatda isə bu qeyd vardı: “Ermənilər xüsusilə, Rusiyaya dəstək verərək bütün gücləriylə Ermənistan, Kilikiya, Qafqaz və Azərbaycanda qalibiyyəti qarantiyaya almaq üçün bütün şərtlər daxilində müttəfiq dövlətlərinə dəstək verəcəklər”. Osmanlı parlamentinin üzvü Papazyan isə verdiyi elanda Qafqazdakı fədai qruplarının hazır vəziyyətdə olduğunu, Şərqi Anadoluda ermənilərin yaşadığı ərazilərin işğal edilməsi üçün rus ordusuna yardım edəcəklərini deyirdi. Bu təlimatlara cavab olaraq rus ordusunun Osmanlı ərazilərinə girməsiylə mülki ermənilər və türk ordusunda xidmət edən ermənilər qruplaşmalar yaradaraq işğalçı ordunun sıralarına qatıldılar. Beləliklə, ermənilər missioner məktəbləri və kilsələrdə gizlətdikləri silahları çıxarıb Osmanlıya qarşı qiyama başladılar. Rusların Osmanlını işğal etmələrini asanlaşdırmaq üçün bütün təxribatlara əl atdılar. Mülki əhaliyə qarşı hücuma keçmişdilər. Ermənilər törətdikləri kütləvi qətliamlarda təkcə türkləri yox, silahsız yunan və yəhudiləri də öldürürdülər. Erməni işgəncələri o qədər çirkin vəziyyətə çatmışdı ki, rus komandanlığı bundan narahat oldu, nəticədə erməni qruplaşma və birləşmələrini arxa cəbhəyə göndərdi. 

Trabzon, Hakkari və digər bölgələrdə yaşayan yüzlərlə yəhudi, minlərlə yunan ermənilər tərəfindən qətlə yetirilmişdi. Türk şəhər və kəndlərinə hücum edən erməni birliklərinin birinin başında “Əgər erməni dövlətinin qurulmasına əngəl olurlarsa, türklərin uşaqlarını da öldürə bilərsiniz”, deyən Osmanlı parlamentinin üzvü Ambarsum Boyacıyan da vardı. 1915-ci ilin 24 mayında ABŞ-da nəşr olunan “Çaşnak” adlı erməni qəzetində Vanda 1.500 türkün öldürülməsindən fəxrlə danışılırdı. J.Əsəd Uras “Erməni və tarixdə erməni problemi” kitabında Daşnak Cəmiyyətinin 1915-ci ildə Tiflisdə keçirdiyi konfransda ermənilərin silahlanması və üsyana hazırlaşdırılması üçün Rusiyanın 234 900 rubl xərclədiyini yazır. Ermənilərin separatçı və işğalçılıq fəaliyyəti Osmanlı hökumətini cavab vermək məcburiyyətində qaldı. Hökumət aprelin 1915-ci ilin aprelin 24-də dövlətə qarşı cinayət törətmiş 235 erməni cəmiyyətinin rəhbərini həbs etdirdi. Bir neçə minə qədər separatçılıqla məşğul olmuş erməni Osmanlının tərkibində olan Suriyaya köçürüldü.

Rusiya həmin vaxt erməniləri Osmanlıya qarşı qızışdıran yeganə dövlət deyildi. Fransa da ermənilərdən istifadə edib. Həmin dönəmdə fransız ordusunda kifayət qədər erməni hərbçisi vardı. Alman kəşfiyyatının hesabatına görə, 592 Osmanlı ermənisi və 11.854 digər ölkələrdən olan ermənilər, ümumilikdə 12.446 erməni fransız ordusuna yer almışdı. Fransa ilə yanaşı İngiltərə də türk ərazilərinə ordu çıxardıqdan sonra İskəndərunda erməni qruplaşmalarını silahlandırdı və maliyyə yardımı ayırdı. 1914-cü ildə İngiltərənin Qahirədəki diplomatı N.Çetçam Xarici İşlər Nazirliyinə göndərdiyi məktubda Osmanlı ilə anlaşmaqdan imtina edən Kilikiya, Adana və digər bölgələrdə yaşayan ermənilərin silah yardımı ayrılacağı halda Osmanlıya qarşı döyüşən müttəfiqlərin ordularına girə biləcəklərini yazır. Avstriya-Macarıstan imperiyasının Trabzondakı konsulu Moriz 1914-cü ilin 30 yanvar tarixli hesabatında bildirirdi ki, ruslar ermənilərə hərəkətə keçirəcəklər, bu məqsədlə çoxlu pul xərcləyirlər, gizli şəkildə erməniləri silahlandırırlar və erməni qiyamının başlamasına vasitəçilik edirlər. İmperiyanın İstanbuldakı hərbi attaşesi Jozef Pomianovski də bu iddiaları təsdiq edirdi.

Osmanlı hökuməti köçürüləcək ermənilərə hazırlaşmaları üçün bir həftə vaxt vermişdi. Dövlət tərəfindən ermənilərin mühafizəsi də təşkil edilmişdi. Türk hökuməti 1915-ci ilin aprelin 29-da vilayətlərə göndərdiyi təlimatnamələrdə köçlə bağlı bu əmri vardı: “Yalnız dövlətə qarşı çıxmış separatçı ünsürlər və erməni dövləti yaratmaq iddiasında olanlar təyin edilmiş məntəqələrə göndərilsin. Köçürülən ermənilərin həyati təhlükəsizliyi təmin edilsin və şəxsi əşyalarına toxunulmasın. Əvvəl də qeyd edildiyi kimi əsgər ailələri, sənətkar, protestant və katolik ermənilərin köçürülməməsi hökumət tərəfindən razılaşdırılıb. Köç edənlərə hücum və zorakılıq edənlər cəzalandırılsın. Həmin şəxslər hərbi məhkəmələrə təhvil verilməlidir”.

Bir müddətdən sonra isə türk hökuməti tərəfindən verilən qərarda isə geri qayıtmaq istəyən ermənilərə təzyiqlərin edilməməsi əmri verilmişdi. Köçün son dərəcə diqqətli tətbiq edilməsini göstərən ən əhəmiyyətli sənədlərdən biri ABŞ-ın Mərsin konsulu Edvard Natanın 1915-ci ilin sentyabrın 11-nə aid hesabatıdır. Natan sənəddə Hələbə minlərlə erməninin göndərildiyini, Tarsusdan Adanaya qədər olan yolun üzərində erməni karvanının uzandığını, Adanadan sonra hərəkətin biletlə davam edildiyini və hökumətin bu işdə həssas davrandığını yazır. 

Erməni köçü barədə uydurulan yalanlardan biri də köçürülmüş ermənilərin sayları ilə bağlıdır. Ermənilər bu rəqəmin 2 milyona yaxın olduğunu bildirirlər. Osmanlı sənədlərində isə bu, 450 mindir. Erməni general Boqos Nübarın 1918-ci ildə Fransa Daxili İşlər Nazirliyinə göndərdiyi məktubda 600 min erməninin köçürüldüyünü deyir. Erməni patriarxının hazırladığı sənəddə isə bu rəqəm 644.900 nəfərdir. Sənədlərdə Suriyaya göndərilmiş 450 min nəfərin hamısının öldüyü qeyd olunmur, onların müəyyən qismi həlak olmuşdu. Hökumət köç edənlərin bütün ehtiyaclarını ödəsə də ağır müharibə, daxili qarşıdurmalar, quldur dəstələri, aclıq və yolxucu xəstəliklərə görə ermənilərin bir hissəsi həyatını itirdi. Paris Sülh Konfransında işirak edən erməni nümayəndə heyətinin başçısı Boqos Nübar həmin tarixdə Türkiyədə 280 min erməninin yaşadığını, 700 min erməninin isə bundan əvvəlki ayrı-ayrı tarixlərdə digər ölkələrə könüllü olaraq köç etdiklərini etiraf etmişdi. 

Amerikalı tarixçi Castn MakKarti 1915-ci il hadisələrinin 100-cü ildönümündə Toronto Universitetindəki çıxışında ermənilərin bir əsrlik yalanlarını ifşa etdi: “Əlimizdə minlərlə sənəd var. Bu sənədlər türklərin yox, ermənilərin soyqırım törətdiklərini göstərir. Osmanlı arxivləri açıqdır, ermənilər isə öz arxivlərini gizlədirlər. Tarix insanların biri-birilərini öldürmələrinə müharibə deyir. 1915-ci ildə baş verənlər də müharibədir, soyqırım deyil. Ermənilər yaşadıqları dövlətə qarşı üsyan etdilər. Bu nə deməkdir? Buna vətən xainliyi deyirlər. Həmin dönəmdə Osmanlı dövlətinin ən güclü və nizamlı ordusu Şərq bölgəsində idi. Ermənilər Bağdad dəmir yolu xəttində təxribat törədib Cənub və Şərq bölgələrində qarışıqlıq yaradaraq ingilislərə kömək etməyi təklif etdilər.

Belə vəziyyətdə dövlət insanları qorumalıdır. Osmanlı da belə etdi. Erməniləri cinayət törətdikləri yerdən başqa yerə köçürdü. Hətta, Osmanlı ermənilərin özlərini ermənilərdən qorudu. Ermənilərin nifrət etdiyi Camal paşa acından ölmək üzrə olan ermənilərə yemək verdi. Bunların hamısı əlimizdə olan sənədlərdə var. Ermənilər Şərq bölgələrində Osmanlı əsgərləri və vəzifəli şəxsləri öldürdülər. Hamilə qadınlara işgəncə verdilər, qətliamlarla kəndləri yox etdilər, insanları kütləvi məzarlıqlarda basdırdılar. İndi soyqırım günahkarı kimdir? Hər halda Osmanlı deyil. Bütün olanlara baxmayaraq Osmanlı rəhbərliyi istəsəydi, erməniləri asanlıqla öldürə bilərdi, amma bunu etmədi, sadəcə bu insanların yerlərini dəyişdirdi”

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Ronald Reyqanın müşaviri Bryus Feyn də ermənilərin türklərə qarşı soyqırım həyata keçirdiklərini etiraf edib. Feyn qeyd edib ki, ermənilər həmin dönəmdə 2 milyon türkü qətlə yetirib. Reyqanın özü də “soyqırım”ı tanısa da arxivdəki həqiqətlərin üzə çıxmasıyla bütün dünyanın bu böyük yalana görə Türkiyədən üzr istəyəcəyini demişdi.