Şimali Atlantikda baş verən qəribə dəyişikliklər nəticəsində bəşəriyyət planetin iqlim sisteminin yavaş, lakin təhlükəli bir transformasiyasına şahid ola bilər.

Qaynarinfo xəbər verir ki, "Science Advances" jurnalında dərc edilən yeni bir araşdırmaya görə, Avropanın və Şimali Amerikanın şərq sahillərinin temperaturunun tənzimlənməsinə kömək edən böyük okean dövriyyəsi ciddi şəkilde zəifləmə əlamətləri göstərir.

"Daily Galaxy"nin məlumatına görə, Şimali Atlantik subqütb dövriyyəsi kimi tanınan bu sistem, istini tropiklərdən şimala daşımaqla səssiz, lakin mühüm rol oynayır.

Nəşrin fikrincə, əksər insanlar bu barədə düşünməsə də, bu təbii mühərrik olmasaydı, London və ya Nyu-York kimi şəhərlərdə qışlar daha şimalda olan yerlərdəki kimi ola bilərdi.

Qeyd edək ki, əvvəlcədən xəbərdarlıq siqnalları peyk və ya meteoroloji stansiyalardan deyil, dəniz dibinin dərinliklərində basdırılmış dəniz molyusklarının illik halqalarından gəlib.

Nəşr izah edir ki, okean kvahoqu kimi uzunömürlü növlər, ətrafdakı okeanın kimyəvi xüsusiyyətlərini qeyd edən ağacların illik halqalarına bənzər illik zolaqları öz qabıqlarında qoyurlar.

Ekzeter Universitetindən olan alimlər bu zolaqlı təbəqələri öyrənərək yüzilliklər boyu okean şəraitini yenidən qurmağı bacardılar. Onların aşkar etdikləri onları narahat etdi.

Xüsusilə, son 150 ildə bu okean cərəyanları sistemində iki aydın sabitliksizlik dövrü müşahidə etdilər: birincisi 1920-ci illərdən əvvəl baş verib, ikincisi isə 20-ci əsrin ortalarında başlayıb və bu gün də davam edir.

Araşdırmanın rəhbəri Dr. Beatris Arellano Nava bildirib ki, məlumatlar Şimali Atlantikanın sabitliyini itirdiyinə dair müstəqil sübut təqdim edir və sistem indi kritik bir astananı keçmək yolunda ola bilər.

Nəşr əlavə edir ki, alim bunun nə vaxt baş verə biləcəyini bilmir, lakin onun sözlərinə görə, vəziyyətin inkişaf istiqaməti dərin narahatlıq doğurur.

Materialda deyilir ki, 1300-cü illərin əvvəllərində Avropa Kiçik Buz Dövrü kimi tanınan əsrlər boyu davam edən bir soyuma dövrünə qədəm qoyub. Orta temperatur yalnız bir neçə Selsi dərəcəsi aşağı düşsə də, nəticələr dramatik olub. Məsələn, çaylar donub, məhsul çatışmazlığı olub, sərt qışlar normal hala gəlib.

Yeni araşdırmalara görə, xüsusən də okean dövriyyəsi pisləşməyə davam etsə, oxşar bir soyuma tendensiyası geri qayıda bilər. Lakin, belə bir ssenari tarixi dövrə bənzəməyəcək, çünki indi atmosfer daha isti və qeyri-sabitdir. Eyni zamanda, mətnində izah olunduğu kimi, soyuq dövrlərin güclənməsi, yağıntı rejimində dəyişikliklər və ABŞ sahilləri boyunca dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi mümkündür.

Bundan əlavə, tam bir çöküş olmasa belə, bu dövriyyənin əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlaması bütün şimal yarımkürəsində iqlimi dəyişə bilər.

Nəşr qeyd edir ki, bu dövriyyə yalnız daha böyük bir mexanizmin – Atlantik Meridional Dövriyyəsinin (AMOC) bir hissəsidir. Nəhəng bir konveyer lentinə tez-tez bənzədilən bu qlobal sistem ekvatordan isti suyu şimala çəkir, burada soyuyur, aşağı düşür və sonra cənuba səthdən dərinə doğru qayıdır.

Göstərilir ki, bu incə tarazlıq təzyiq altındadır. Qrenlandiya və Arktikada buzun əriməsi regionun şirin su ilə dolmasına səbəb olur, bu da suyun sıxlığı ilə bağlı olan batma prosesini pozur. Daha az duz daha yüngül su deməkdir, yüngül su isə cərəyanın hərəkət etməyə davam etməsi üçün daha çox çətinlik çəkəcəyi mənasını verir.

Nəşr əlavə edir ki, Dr. Navanın fikrincə, belə bir dəyişiklik çox güman ki, şimala isti axını azaldacaq və bir sıra iqlim dəyişikliklərini səbəb olacaq. O, daha tez-tez ekstremal hava hadisələrinin baş verəcəyini, Avropada daha güclü mövsüm ziddiyyətləri və qlobal yağıntı modellərində dəyişikliklər baş verə biləcəyini istisna etmir. Yəni heç bir region bundan yayına bilməz.

Mətndə izah olunur ki, okeanlar təbii ki, bir gecədə donmayacaq, lakin bu Hollivud trillerinin əsasında yatan konsepsiya da xalis fantastika deyil.

Nəşr qeyd edir ki, mövcud sistem dağılmağa davam etsə, bu, daha geniş AMOC-ni zəiflədə bilər və kənd təsərrüfatı mövsümlərinin pozulmasından daha güclü fırtınalar və gözlənilməz ekstremal hava hadisələrinə qədər bütün dünyada zəncirvari reaksiyaya səbəb ola bilər.

Araşdırma qrupu güman edir ki, dövriyyə hələ ki, tamamilə aşmaya bilər, lakin sabitliksizlik əlamətləri yığılır.

Dr. Nava izah edib: "Parlaxiyə qazı emissiyalarının sürətlə azaldılması Atlantik okeanında 'aşma'nın qarşısını almaq üçün ən yaxşı üsuldur".

Aydın