Böyük cərəyanlar okeanın suyu daşıyan və Yerin iqliminə nəzarət edən "əsas arteriyaları"dır. Səth cərəyanlarını ölçmək və izləmək nisbətən asandır. Lakin okeanın dərinliklərində cərəyanlar əsasən sirr olaraq qalır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, "Nature Geoscience" jurnalında dərc olunan yeni bir araşdırma dəniz dibindən keçən cərəyanların sürəti və istiqaməti ilə bağlı bu günə qədər ən böyük məlumat toplusunu təqdim edir və bu, elm adamlarının düşündüyü kimi deyil.

Əvvəllər hesab olunurdu ki, dəniz dibindəki cərəyanlar sabitdir və müəlliflərin tədqiq etdiyi Mozambik sahillərində cənubdan şimala axır. Bununla belə, tədqiqatın nəticələri göstərib ki, dərin dəniz axınları əvvəllər məlum olandan qat-qat dinamikdir.

Əldə edilmiş məlumatlar göstərir ki, dənizin dərinliklərində çöküntü süxurlarının və çirkləndiricilərin axınlarını izləmək və qədim okean şəraitini bərpa etmək üçün istifadə olunan hazırkı modellər yenilənməlidir.

Milli Okeanoqrafiya Mərkəzinin sedimentoloqu və tədqiqatın baş müəllifi Mayk Kler deyir:

"Planetimizi əhatə edən bu cərəyanlar dərslik modellərinin təklif etdiyindən qat-qat mürəkkəbdir. Onlar həqiqətən çox diqqətli araşdırma tələb edir".

Alimlər dənizin dibinə lövbər salan müasir ADCP sonar cihazlarından istifadə edərək dərin dəniz axınlarını ölçə bilərlər. Ancaq bu çətin və bahalı bir işdir, buna görə də bir çox tədqiqatlarda onlar nadir hallarda və qısa müddət ərzində istifadə edilib.

Bir şans olaraq, İtalyan neft və qaz şirkəti "Eni"nin sahildən kənarda, Mozambik Kanalında təxminən 2500 kvadrat kilometr ərazidə sənaye məqsədləri üçün görünməmiş 34 ADCP yerləşdirdiyi bildirilir. Və şirkət əldə etdiyi məlumatları bölüşərək alimlərə dəniz dibinin unikal və təfərrüatlı görünüşünü təqdim edib.

Elmi köşə yazarı Endryu Çapman yazır ki, alətlər 4 il ərzində hər 10 dəqiqədən bir cərəyanların sürətini və istiqamətini ölçüb. Kalqari Universitetinin geofiziki Levis Bayli ADCP-lərdən gələn məlumatların dağlarını təhlil etməyə başlayanda nəticələr davamlı şimal cərəyanlarının gözlənilən tendensiyasından o qədər fərqli olub ki, səhv edib-etmədiyini düşünüb.

Lakin bütün rəqəmləri hesabladıqdan sonra tədqiqatçılar dənizin dibindəki cərəyanların tez-tez sürətləndiyini, yavaşladığını və hətta istiqamətini dəyişdiyini aşkar ediblər.

"Bütün cərəyanların, hətta bir-birinə olduqca yaxın olan dayaqlar arasında da nə qədər dəyişkən olduğunu görəndə çox təəccübləndik", deyə Levis Bayli bildirib.

Tədqiqatçılar bu dalğalanmalara nəyin səbəb ola biləcəyini öyrənməyə çalışıblar. Cərəyanlar müxtəlif mövsümlərdə və gelgit dövrlərində dəyişib. ADCP-lərdən alınan məlumatlar və cilalanmış dəniz dibindəki təsvirlər göstərib ki, dəniz dibinin açıq yamaclarında cərəyanlar orta hesabla şimala yönəlir. Lakin təqribən şərqdən qərbə istiqamətlənmiş sualtı kanyonlarda cərəyan tez-tez istiqamətini dəyişir, uzunluğundan yuxarı və ya aşağı axandır.

Alimlər hesab edirlər ki, gelgitlər və dəniz dibinin topoqrafiyası əsasən cərəyanların təbiətini müəyyən edir. Onlar etiraf edirlər ki, tədqiqat dünya okeanının yalnız bir sahəsində aparılıb və digər ərazilərdə əlavə məlumatların əldə edilməsi daha təkmil simulyasiyalar yaratmaq üçün əvəzsiz olacaq.

Aydın