Təxminən altı milyon il əvvəl baş verən Messiniya duzlaşma böhranı nəticəsində Aralıq dənizi böyük bir duzlu hövzəyə çevrilib. Lakin sual yaranır ki, bu qədər qısa müddətdə milyon kub kilometr duz necə dənizin dibinə yığılıb?

Qaynarinfo xəbər verir ki, Earth.com saytının "Nature Communications" jurnalına istinadən yaydığı araşdırmaya görə, alimlər bu sirri açmağı bacarıblar.

Quruma və duz yığılma mərhələləri

Tədqiqatçılar Aralıq dənizinin dibindəki duzda tapılan xlor izotoplarını analiz edərək bu intensiv buxarlanma prosesinin iki fərqli mərhələsini müəyyən ediblər.

Birinci mərhələ təxminən 35 min il davam edib və bu müddət ərzində duz çöküntüləri yalnız Şərqi Aralıq dənizində yaranıb.

"Bu, Aralıq dənizinin suyunun Atlantikaya axınının məhdudlaşdırılması ilə əlaqədar idi ki, nəticədə şərqdə duz məhlulu ilə dolu bir hövzə formalaşmışdı", deyə məqalədə qeyd olunub.

İkinci mərhələ isə tamamilə fərqli xarakter daşıyıb. Daha az bir zaman - cəmi 10 min ildən az müddət ərzində - duz bütün Aralıq dənizi boyu yığılıb.

"Sürətli buxarlanma hadisəsi dəniz səviyyəsinin o qədər kəskin azalmasına səbəb olmuşdu ki, şərqdə 1,7-2,1 kilometr, qərbdə isə təxminən 0,85 kilometr enmə baş verib. Nəticədə Aralıq dənizi hövzəsi ümumi su həcminin 70%-ni itirib", deyə araşdırmada vurğulanıb.

Belə böyük miqyaslı dəyişikliklər izsiz qalmayıb. Dəniz səviyyəsinin dramatik şəkildə enməsi həm dəniz mühitinə, həm də qlobal ekoloji sistemlərə əhəmiyyətli təsirlər göstərib.

Aralıq dənizinin su itkisi ilə bağlı amillər

Alimlərin fikrincə, bu qədər böyük miqdarda suyun sürətlə itirilməsi nəticəsində Yer qabığındakı təzyiq azalıb, bu da yerli vulkan püskürmələrini tətikləmiş ola bilər.

Həmçinin belə buxarlanma hadisəsinin qlobal iqlimə təsir göstərməsi ehtimal olunur. Hadisənin nəticələri hava sistemlərini geniş miqyasda dəyişdirərək ətraf mühitdə ciddi izlər buraxıb.

"Bu nəticələr yalnız Messiniya duzlaşma böhranını deyil, həm də ekstremal quraqlıq hadisələrinin ekosistemləri və qlobal iqlimi necə dəyişə biləcəyini daha yaxşı anlamağımıza kömək edir", deyə məqalədə bildirilib.

Böhran zamanı Aralıq dənizindəki suyun səviyyəsi Atlantik okeanından təxminən bir kilometr aşağı olub. Bu fərq nəticədə Cəbəllütariq boğazının dağılmasına səbəb olub.

Aralıq dənizinin su itkisinin dəniz həyatına təsiri

Messiniya duzlaşma böhranı Aralıq dənizinin dəniz həyatına da ciddi problemlər yaradıb. Yüksək duzluluq dəniz orqanizmlərinin əksəriyyəti üçün əlverişsiz şərait yaradıb və uyğunlaşa bilməyən növlərin kütləvi şəkildə yox olmasına səbəb olub.

Bununla yanaşı, bəzi ekstremofillər (yüksək duzluluğa dözə bilən orqanizmlər) həmin dövrdə sağ qala bilib.

Aralıq dənizinin bərpası

"Cəbəllütariq boğazının dağılması Atlantik okeanına Aralıq dənizinə yenidən axın etmək üçün qapı açıb. Bu ani su axını uzun müddətli qurumağa son qoyaraq Aralıq dənizini yenidən doldurdu və onun səviyyəsini bərpa edib", deyə məqalədə bildirilib.

Beləliklə, duzla dolu quru bir hövzə olan Aralıq dənizi yenidən çiçəklənən bir dənizə çevrilib, zamanla normal dəniz şəraiti və ekosistemlər bərpa olunub.

Müasir iqlim çağırışları

Messiniya duzlaşma böhranının araşdırılması göstərir ki, insanlıq mövcud və gələcək ətraf mühit dəyişikliklərini anlamağa çalışmalıdır. Bu hadisə sürətli geoloji və hidroloji dəyişikliklərin iqlimə, ekosistemlərə və hətta tektonik fəallığa necə təsir göstərə biləcəyini nümayiş etdirir.

"Bu tarixi hadisəni öyrənməklə alimlər təbii fəlakətlərin qarşısını almaq üçün daha düzgün qərarlar qəbul etmək üçün keçmiş geoloji fəaliyyətlərə diqqət yetirilməsinin vacibliyini vurğulayır", deyə Earth.com qeyd edir.

Aydın