Balıqlar, çöp adamlar, xətlər... Min illər əvvəl yaşamış sirli bir sivilizasiyanın izləri olan bu yazılar hələ də deşifrə edilə bilməyib. Bu qədim mətnin məzmununu anlamağa çalışan alimlər böyük təhlükələrlə üzləşir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, indiyə qədər heç kimin bacarmadığı bu işi yerinə yetirən şəxs 1 milyon dollar mükafat alacaq.

Bəs niyə bir çox qədim sivilizasiyanın yazıları açılarkən, bu mətnin sirri hələ də qaranlıq qalır?

İndus Vadisi sirri: minilliklərdir açıla bilməyən yazı

Bir damın altında balıq... Başı olmayan çöp adam... Bağ qırmığına bənzəyən düz xətlər...

Bu simvollar İndus Vadisi sivilizasiyasına aid yazılardan götürülüb. Hərçənd bu yazının bir cümləsi belə hələ tam oxuna bilməyib. Arxeoloqlar, tarixçilər və dilçilər onilliklərdir bu sirri açmağa çalışsalar da, nəticə dəyişməyib.

Bütün bunların fonunda Hindistanın Tamil Nadu əyalətinin baş naziri ötən ay bu yazıları oxuya biləcək şəxsə 1 milyon dollar mükafat verəcəyini açıqlayıb.

Vaşinqton Universitetinin kompüter elmləri üzrə mütəxəssisi Racaş Rao bu yazıları 10 ildən çoxdur araşdırır və bildirir ki: "Əgər bu yazını tam deşifrə edə bilsək, Cənubi Asiyanın tarixi haqqında çox mühüm bir suala cavab tapa bilərik".

Alimlər inanır ki, bu sirrin açılması ilə Antik Misir və Mesopotamiya ilə rəqabət apara biləcək bir Bürünc dövrü sivilizasiyası haqqında daha ətraflı məlumat əldə ediləcək.

İndus Vadisi: sirli şəhərlərin izi

İndus Vadisi Pakistan və Hindistanın şimal sərhədi boyunca uzanır. Qədim dövrdə burada milyonlarla insanın yaşadığı, şəhərsalma və ticarət sistemlərinin inkişaf etdiyi düşünülür.

Bu əraziyə aid ilk yazılar 1875-ci ildə tapılıb, lakin bu sivilizasiya barədə bildiklərimiz hələ də məhduddur. Ən əhəmiyyətli tapıntılar Pakistanın Mohenjo-Daro şəhərində aparılan qazıntılardan əldə edilib. Burada aşkar edilən küçə və yolların Nyu-York və ya Barselona kimi qril planı üzrə düzəldildiyi, kanalizasiya və su təchizatı sistemləri ilə təchiz olunduğu üzə çıxıb.

Bundan başqa, İnduslu tacirlərin Orta Şərq və Hind Okeanı ətrafında ticarət şəbəkələri qurduğu məlumdur. Bu ticarət gəmilərində bürünc külçələri, inci, ədviyyat və fil dişi daşınıb. Onlar hətta uzaq ərazilərdə yaşayış məskənləri və koloniyalar inşa ediblər.

Lakin e.ə. 1800-cü il civarında – Roma İmperiyasının yaranmasından 1000 ildən çox əvvəl – İndus mədəniyyəti qəfil süquta uğrayıb. Alimlər bu yıxılmanın əsas səbəblərindən biri kimi iqlim dəyişikliyini göstərirlər. Uzun sürən quraqlıqlar və qeyri-sabit hava şəraiti əkinçiliyi çökdürmüş və sivilizasiyanın zəifləməsinə səbəb olmuş ola bilər.

Niyə bu qədər çətindir?

İndus yazısını oxumağı çətinləşdirən bir neçə əsas faktor var:

Qəbul ediləcək çox az mənbə var

* Arxeoloqlar 4.000-ə yaxın yazılı artefakt aşkarlayıb, lakin Antik Misirin tədqiqatçılarında 5 milyon kəlməlik mənbə var.

* İndus yazılarının əksəriyyəti 2,5 santimetrlik kvadrat daş möhürlərin üzərindədir, yəni mətnlər çox qısadır.

* Yazıların çoxu 4-5 simvoldan ibarətdir, uzun mətnlər mövcud deyil.

İkili mənbə yoxdur

* "Rosetta Daşı" sayəsində Misir hiyeroglifləri oxuna bilmişdi, çünki eyni mətn qədim yunan dili ilə birlikdə yazılıb.

* İndus yazısı üçün isə belə bir ikili mənbə tapılmayıb.

İndus hökmdarlarının adları bilinmir

* Məsələn, Misir fironu Kleopatra və ya Ptolemey kimi adlar, yazıların oxunmasında əsas rol oynamışdı.

* İndus sivilizasiyası üçün isə hökmdarların adları məlum deyil, bu da tərcüməni çətinləşdirir.

Hindistanın Mumbai Tata Fundamental Araşdırmalar İnstitutunun alimi Nişa Yadav bildirir ki:

"Aradan onilliklər keçsə də, hələ də bir dənə belə simvol tam oxuna bilməyib".

Müxtəlif nəzəriyyələr və mübahisələr

İndus yazısını oxumağa çalışan iki əsas nəzəriyyə var:

Sanskrit dili ilə əlaqəli olması

* Hind-Avropa dilləri ilə bağlı ola biləcəyini düşünənlər var.

* Bu nəzəriyyəyə əsasən, İndus xalqı Hindistandan Avropaya doğru köç edib və Hind-Avropa dilləri burada inkişaf edib.

Dravidian dilləri ilə bağlı olması

* Tamil Nadu əyalətinin baş naziri M.K. Stalin də bu nəzəriyyəyə inanır və hesab edir ki, İndus yazısı qədim Dravidian dillərinin əsasını təşkil edir.

* Bu nəzəriyyəyə görə, Aryan tayfalarının Hindistana gəlməsi nəticəsində Dravidian dilləri cənuba sıxışdırılıb.

Kompüterlərin rolu: Yeni ümidlər

Racaş Rao və Nişa Yadav kimi tədqiqatçılar kompüter simulyasiyalarından istifadə edərək İndus yazısındakı nümunələri və ardıcıllıqları analiz edirlər.

Bu yanaşma böyük üstünlüklər təmin edir:

* Yazının daxili qaydaları müəyyən edilə bilər.

* Dilin struktur xüsusiyyətləri aşkar edilə bilər.

* Zədələnmiş və ya silinmiş simvolların bərpası mümkündür.

Tədqiqatçılar İndus yazısının kodunu açmağın mümkün olduğuna ümid edir.

1 milyon dollarlıq mükafat: hər kəs üçün fürsət

Tamil Nadu hökumətinin 1 milyon dollarlıq mükafat elan etməsi, məsələyə marağı daha da artırıb. Artıq dünyanın hər yerindən həvəskar kodçular, tarix həvəskarları və linqvistlər öz nəzəriyyələrini göndərməyə başlayıb.

Rao bildirir:

"Mükafat elan ediləndən bəri hər gün fərqli dillərdə e-poçtlar alıram. Hətta ailəlikcə bu sirri həll etməyə çalışan insanlar var".

Müasir texnologiya və yeni yanaşmalar sayəsində, İndus yazısının sirri bir gün açılacaqmı? Bunu zaman göstərəcək.

Aydın