İnsanların danışmaq qabiliyyəti elmi dünyanı uzun illərdir maraqlandıran böyük bir sirrdir. Bəs niyə biz asanlıqla ünsiyyət qura bilirik, amma bizə genetik baxımdan bu qədər yaxın olan neandertallar və ya digər heyvan növləri bunu bacarmayıb?

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu suala cavab ola biləcək yeni bir araşdırma danışma qabiliyyətimizin formalaşmasında əsas rol oynaya biləcək kritik bir faktoru ortaya çıxarıb: NOVA1 adlı beyin proteini və bu proteindəki kiçik, lakin təsirli bir genetik dəyişiklik.

Nyu Yorkdakı Rokfeller Universitetinin alimləri NOVA1 proteininin beynin inkişafında və informasiya emalında mühüm rol oynadığını aşkar ediblər. Bu protein, beynimizdə sinir hüceyrələrinin necə işləyəcəyini tənzimləyən bir növ "dirijor" funksiyasını yerinə yetirir. Ən maraqlı məqam isə budur: müasir insanlarda olan NOVA1 geni, neandertallarda, denisovalılarda və digər heyvanlarda olan versiyadan cəmi bir amin turşusu fərqi ilə seçilir. Bu kiçik dəyişiklik, insan danışığının təkamülündə böyük rol oynamış ola bilər.

Bu fərqin təsirini anlamaq üçün alimlər siçanlar üzərində eksperiment aparıblar. Onların genetik quruluşuna müasir insanlarda olan NOVA1 versiyası əlavə edilib. Nəticələr gözlənilməz olub: siçanlar normal inkişaf etsələr də, çıxardıqları səslər dəyişib. Analarından ayrılan balaların çığırtıları fərqli olub, erkək siçanlar isə dişilərə yönələn "nəğmələrində" daha əvvəl eşidilməyən səs nümunələri yaradıb. Bu, NOVA1 geninin beynin səs çıxarma ilə bağlı bölgələrində dəyişikliklər yaratdığını və səsli ünsiyyətdə mühüm rol oynadığını göstərir.

Əlbəttə ki, bu kəşf təkbaşına insan nitqini izah etmir. Danışıq, dodaq hərəkətləri, tənəffüs sistemi və digər bioloji xüsusiyyətlərin mükəmməl uyğunluğu nəticəsində mümkün olur. Ancaq bu genetik dəyişiklik, beynimizin danışmağa uyğun hala gəlməsində əsas tikinti daşlarından biri ola bilər.

Araşdırmalar göstərir ki, neandertallar və denisovalılar bu xüsusi NOVA1 mutasiyasına sahib deyildi. Bu isə belə bir ehtimal yaradır: müasir insanlar yüz minlərlə il əvvəl Afrikada bu mutasiyanı inkişaf etdirdi və danışıq kimi böyük bir üstünlük verdiyi üçün bu dəyişiklik sürətlə yayıldı. Zaman keçdikcə bu genetik fərq bütün insan populyasiyalarında ortaq bir xüsusiyyətə çevrildi.

Bu tədqiqat, insan danışığının necə meydana gəldiyi barədə sirrin yalnız bir hissəsini çözmüş ola bilər. Ancaq bu kiçik genetik fərq, insanlığın ən böyük sıçrayışlarından birinə qapı açan mühüm ipucu hesab edilir. Danışığın tam mənşəyini anlamaq üçün hələ uzun bir yol var, lakin bu kimi kəşflər bizə danışma qabiliyyətimizi verən unikal "insanlıq" toxunuşunu bir qədər daha aydın görməyə kömək edir.

Aydın