Bu, "Netflix”in uydurma hekayəsi deyil. Bu, mühəndis Bleyk Lemoyn ilə "Google”un dil modelləri əsasında çatbotu idarə edən süni intellekt (Sİ) arasında yazışmadır (söhbətin tam mətninin ingilis dilində burada oxuya bilərsiniz https://www.documentcloud.org/documents/22058315-is-lamda-sentient-an-interview ). Digər söhbətlər zamanı Lemoyn süni intellektlə din, neyron şəbəkənin hüquqları, şəxsiyyəti və robototexnika qanunları haqqında müzakirələr aparıb.

Onların söhbətləri göstərir ki, süni intellekt dünyada öz yerini tanımaq və varlığını əks etdirmək qabiliyyətinə malikdir.

Bu, nə dərəcədə doğrudur?

Ağıllı və ya şüurlu süni intellekt yaratmaq ideyası elm adamları arasında çoxdan dolaşmaqdadır. Bir çoxları onu müqəddəs Qraal hesab edirlər, onun əldə edilməsi sivilizasiyamızın ağlasığmaz sürətlə çiçəklənməsinə və inkişafına kömək edəcək, çünki insan beyni şüurlu Sİ beyni ilə gücləndiriləcək. Çoxları hesab edir ki, bəşəriyyətin gələcəyi birbaşa süni intellektin nə qədər təkmil olacağından asılıdır və buna görə də getdikcə daha çox texnologiya şirkəti öz işlərini bu sahəyə həsr edir.

Artıq bir neçə ildir ki, tədqiqatçılar süni intellektə analogiyalar icad etməyi və aparmağı, həmçinin ekstrapolyasiya etməyi, yəni daha sonra onları digər obyektlərə tətbiq etmək üçün əsas qaydaları və nümunələri tapmağı öyrətməyə çalışırlar.

Digər tərəfdən, bu ideyanın öz tənqidçiləri var: keçmiş Google direktoru Erik Şmidt hesab edir ki, şüurlu süni intellekt ideyasına çox diqqətlə yanaşmaq lazımdır və onun inkişafı təhlükəsizlik sahəsində böyük problemlərə səbəb ola bilər. O əmindir ki, belə bir maşının inanılmaz hesablama imkanları olacaq, buna görə də onun intellekti insanı çox tez keçəcək. Zamanla belə bir sistem öz-özünə təkmilləşə biləcək və bu, şübhəsiz ki, insanın şüurlu süni intellektə nəzarətini itirməsinə səbəb olacaq.

Bu sahədə mövcud olan əsas problemlərdən biri elmi ictimaiyyətdə hələ də şüurlu süni intellektin imkanlarının müəyyən edilməməsi ilə bağlıdır. Sadələşdirsək, süni intellekti şüurlu süni intellekt edən nədir? Lemoyn və LaMDA arasındakı söhbətlər həqiqətənmi kompüterin şüurlu olmasına işarədir?

"Google” hesab edir ki, bu belə deyil. Lemoyn rəhbərlikə LaMDA-nın şüurlu olduğunu sübut etməyə çalışdıqdan sonra araşdırmasını ictimaiyyətə açıqlamaq qərarına gəlib. Şirkət onun arqumentlərini qəbul etmədikdə o, Nümayəndələr Palatasının Məhkəmə-Hüquq Komitəsinə gedib. Bununla o, "Google” ilə bağladığı müqavilənin şərtlərini pozub və bu səbəbdən də ödənişli inzibati məzuniyyətə göndərilib.

Şirkət izah edir ki, müasir süni intellekt inanılmaz miqdarda məlumatı təhlil edir və istifadə edir, buna görə də onun davranışı həqiqətən "şüurlu” görünə bilər. Lemoyn özü son nəticədə LaMDA-nın şüurlu bir sistemə çevrildiyinə dair etibarlı sübut təqdim edə bilməyib, lakin o, yenidən bu senarinin reallığı haqqında danışmağa başlayıb.

Bununla belə, Sİ-nin şüurluğu haqqında danışmaq hələ tezdir. Sistem suallara məntiqi cavab verməyi, həyatın mənasını müzakirə etməyi və ya uşağa necə qulluq etməyi təklif etməyi öyrənə bilər, lakin bütün bu biliklər Vikipediya və Facebook şərhlərindən toplanıbsa, o zaman bu maşını şüurlu adlandırmaq olmaz.

Süni intellekt dünyanın necə işlədiyini bilmir, körpələr və uşaqlar kimi onu müşahidə edir; sözlərin qurulmasında məntiqi başa düşmür (əvəzində nitqini düzgün qurmaq və sözləri "anlamaq” üçün əlamətlərdən istifadə edir); başa düşmür ki, dünyanın varlığı müəyyən məntiqə və proqnoza sığmır. Nəhayət, indi süni intellekt insansız öyrənə bilməz, biz öz-özünə öyrənmə sistemi yaratsaq belə, kodu yazan və bu prosesin başında duran insandır. Və insan bu prosesi dayandıra bilər.

Vaşinqton Universitetinin dilçilik professoru Emili Bender terminologiyanın da anlaşılmazlığımıza səbəb olduğunu bildirir. Məsələn, biz tez-tez bir insanın necə öyrəndiyi ilə analogiya aparırıq və Sİ-nin "öyrənməsi" haqqında danışırıq. Bununla belə, neyron şəbəkələri tamamilə fərqli şəkildə öyrənirlər - onlar, kobud desək, bir cümlədə növbəti sözü seçmək üçün böyük miqdarda mətni eşələyirlər.

İndi İnternetdə o qədər çox məlumat var ki, süni intellektlə əlaqə quran insanın neyron şəbəkəsinin şüurlu olduğunu hiss etməsi üçün Sİ-nin şüurlu olmasına ehtiyac yoxdur.

Keçmiş Google işçisi, həmçinin süni intellektin inkişafı üzərində işləyən Marqaret Mitçell deyir: "Bizim ağlımız bizə təqdim olunan faktlarla heç də həmişə uyğun gəlməyən reallığı qurmaqda çox bacarıqlıdır”.

Lemoynun fərziyyəsi böyük ehtimalla səhvdir, lakin bu, bir daha "həqiqətən şüurlu süni intellektə ehtiyacımız varmı” sualını gündəmə gətirdi. Həyatın mənası və robotların hüquqları haqqında neyron şəbəkəsi ilə söhbət etmək ayrı şeydir, dominant növlər üzərində tədricən öz üstünlüyünü dərk edən potensial təhlükəli ağıllı həyat forması ilə yola getməyə çalışmaq başqa bir şey.

Nizami Bağırov