Bir şimpanze növü bir zamanlar yalnız insanlara aid olduğu güman edilən idrak qabiliyyətinə malik ola bilər. Son araşdırmalar göstərir ki, nəsli tükənmək təhlükəsi ilə üzləşən bonobolar psixoloqlar tərəfindən "zehin nəzəriyyəsi" adlandırılan fenomenin ilkin formasına sahib ola bilərlər. Bu fenomen, başqalarının nə bildiyini, nə düşündüyünü və ya nəyə inandığını anlama qabiliyyəti kimi izah edilir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu araşdırma sensasiyalı başlıqlara səbəb ola biləcək nəticələr ortaya qoysa da, əldə edilən tapıntıları diqqətlə dəyərləndirmək vacibdir. Hipotezi araşdıran alimlər bonoboların, onların bildiyi bir şeyi insanların bilmədiyini anlayıb-anlamadıqlarını yoxlamaq üçün ağıllı bir eksperiment hazırlayıblar.

Bonoboların davranışı nəyi göstərir?

Tədqiqatın məqsədi olduqca sadədir. Bonobolar üç stəkandan birinin altına gizlədilmiş mükafatı bir insana göstərmək tapşırığını yerinə yetirməli olub. Bəzi sınaqlarda insan mükafatın harada gizlədildiyini görə bilir, digərlərində isə bir maneə onun baxışını məhdudlaşdırır. Maraqlıdır ki, bonobolar insan mükafatın yerini bilmədikdə, doğru stəkanı göstərməkdə daha sürətli və israrlı davranıblar.

Bu müşahidə bonoboların başqasının informasiya çatışmazlığını başa düşərək öz davranışlarını buna uyğun tənzimləyə biləcəyini göstərir. Araşdırma müəllifləri bunu bonoboların müəyyən səviyyədə zehin nəzəriyyəsinə sahib olmasının sübutu kimi qiymətləndirirlər. Lakin bu nəticələr nə qədər maraqlı olsa da, bəzi şübhələr də doğurur.

Nəticələr nə qədər etibarlıdır?

Əvvəla, tədqiqat yalnız üç bonobo üzərində aparıldığı üçün nümunə sayı son dərəcə məhduddur. Bu cür məhdud qrupla bütün bir növün idrak qabiliyyətləri barədə ümumi nəticə çıxarmaq mümkün deyil. Hətta tədqiqatda iştirak edən bonobolardan biri - Teko adlı fərd, insanın nə bildiyindən asılı olmayaraq stəkanları daha tez-tez işarələyir.

Bundan əlavə, təcrübənin şərtlərinin olduqca süni olduğu da qeyd edilir. Bonobolar təbii mühitlərində plastik stəkanlardan istifadə etmir və ya insanlarla bu cür əməkdaşlıq etmirlər. Nəzarət altında aparılan eksperimentlər müəyyən davranışları təcrid etməyə kömək etsə də, bonoboların təbiətdə informasiyanı necə qəbul etdiyini tam şəkildə əks etdirmir.

Həmçinin, bonoboların vəhşi mühitdə alarm siqnallarını başqalarının nəyi gördüyünə görə dəyişdirməsi kimi davranışlar müşahidə edilib. Lakin bu, həqiqətən zehin nəzəriyyəsini əks etdirirmi, yoxsa sadəcə öyrənilmiş bir davranışdır - bu sual hələ də müzakirə mövzusudur.

Daha geniş araşdırmalar lazımdır

Hazırda dünyada 5.000-dən az bonobonun qaldığı düşünülür. Buna görə də, onların idrak qabiliyyətlərinin tam spektrini, o cümlədən zehin nəzəriyyəsinə sahib olub-olmadıqlarını anlamaq bu nəsli tükənməkdə olan növü qorumaq üçün mühüm ola bilər.

Lakin hələlik bu məsələ ilə bağlı qəti nəticəyə gəlmək üçün yetərli elmi sübut mövcud deyil. Buna baxmayaraq, əldə edilən nəticələrin maraqlı olduğu və daha ətraflı tədqiqatlar aparılmağa layiq olduğu açıq-aşkardır.

Aydın