Orta məktəbin son sinifində (1985) Səməd Vurğnun "Vaqif" dramından bir parçanı səhnələşdirdim. Vaqiflə Şah Qacarın üz-üzə gəldiyi o məşhur dialoq yadınızdadırmı? "Qılınclar toqquşub iş görən zaman, neylər dediyiniz quru bir vicdan?"

Qılınc və vicdan məsələsilə bağlı verilən sual hələ də aktualdır, amma bu axıcı dil illərdir məni öz sehrində saxlayıb. Hə, qoy onu da deyim, həmin vaxt hazırladığım tamaşa necə rezonans doğurdusa, məktəb rəhbərliyi bütün sinfimizi son zəng keçirmək üçün Şuşaya - Vaqifin məzarı üstünə göndərdi.

Bundan bir əvvəl isə Nyutonun 3 qanununu səhnələşdirmişdim. Fiziki prosesləri canlandırmağa, ruh verib tədris vəsaiti yaratmağa çalışmışdım. Di gəl ki, məktəb əhlinin tükü də tərpənmədi. Fizika müəllimimdən başqa - o çox sevinmişdi. Və mən hələ də Vulstorp malikanəsini ziyarət etmək arzusu ilə yaşayıram. Şah Qacar isə ortalığa girən kimi hər şey rövnəqləndi.

Şuşa səfərimizdə, Cıdır düzündə, sinif yoldaşlarımızdan bir qız və bir oğlan Topxana meşəsi ilə üzbəüz o məşhur qayanın üzərində dayanıb Vaqiflə Xuramanın dialoqunu əzbərdən deyərək hoqqa çıxarmağa çalışdığı an necə pərt olduğumuzu da unuda bilmirəm. Təsəvvür edin, orta yaşlı bir kişi (səhv etmirəmsə taksi sürücüsü idi) bizə yaxınlaşıb Vaqifi o qədər yamanladı ki, hələ də onların hər iksinin yerinə utanıram - Vaqifin də, o kişinin də. Onun dediklərinin təfərrüatına varmaq istəmirəm: sonralar bu barədə xeyli araşdırmalar aparsam da uzun illər nə Vaqifin, nə də Səməd Vurğunun axar-baxarlı yazı dilinin sehrindən çıxa bilmirdim. Amma müəyyən müddətdən sonra, folklorumuzu, ağız ədəbiyyatımızı, öyrənməyə başlayarkən,özümə sual verdim:

-Görəsən Vaqifin, Vurğunun, hər gün eşidib duyduğu hansı dil, hansı musiqi imiş?

Akademik səviyyədə bu suala hər baxımdan, yetərincə cavab verilib, lakin bizim bu "FB əhli" eləbil başqa məkanda yaşayır, başqa səslər eşidir, nə bilim, bəlkə də planetar küylər onları öz səsini eşitməyə qoymur?

Əgər valideyn övladını "dünyaya açılmaq" üçün rus məktəbinə göndərirsə (bu sosial tələbdir, dövlətin büdcə ayırması ilə deyil, dövlət baba da yaxşı görür ki, sosial sifariş var), "vobşe" sözü mənim də dilimdən birdəfəlik şürüşüb düşmürsə, nə edək? Rus evində yaşayanlar hələ də bu mənzərəyə baxıb sevinirlər. O başqa məsələ ki, tarix və coğrafiya həm də taledir, bu da bir başqa məsələ ki, tarixi də elə biz özümüz yaradırıq.

Kənardan görünən odur ki, Qroznı üzərində vurulan təyyarəmiz Bakıdakı rus "izbuşka"larını yamanca silkələyib. Fəqət zəka sahibləri özlərinə niyə bu qədər əl qatıblar, bu da bir başqa sualdır.

Təbrizdə "Traxtor" komandası azarkeşlərinin oyundan əvvəl stadionda çıxardığı "oyunlar", Pezeşkianın Şəhriyara müraciəti, Beynəlxalq Ana dili günü ilə bağlı Təbrizdə uşaqların bir ticarət mərkəzində birgə oxuduqları "Bu qala daşlı qala" mahnısının sədası bizə heç nə demir? Desəm ki, dədə-babası Cənubdan olan dəyərli dostlarımın çoxu hələ də bu mahnların heç birini bilmir, bu da həqiqətdir. Ona görə də Baknın mərkəzində bu uçulan rus "izbuşka"larında didişməyə nə hacət? Görün o "uşaxlar" nə deyir?

Dil də fizika, kimiya, riyaziyyat kimidir, açılmaz sirləri var. Bəzən də hüceyrə kimidir, özü bilir, haraya meyl edir. Məndən olsa, elmə daha çox meyl edərdi, Nyutonlar yetişərdi, hələ vaxt var.

Özü bilsin!

Məqsəd Nur