Donald Tramp Şimali Amerikada azad ticarət zonasını dağıtdı, halbuki o, bunu ilk prezidentlik dövründə yenidən təşkil etmişdi. O, yalnız Kanada və Meksikadan deyil, ABŞ-ın bütün ticarət tərəfdaşlarından idxala rüsumlar tətbiq edir və yeni tariflər hazırlayır. Artıq elan olunmuş tariflər ABŞ-ın idxal rüsumlarını 1940-cı illər səviyyəsinə qaldırıb. Bu qədər genişmiqyaslı rüsum artımı sonuncu dəfə 1930-cu ildə, ABŞ iqtisadiyyatı Böyük Depressiyaya düşərkən onu xarici rəqabətdən qorumaq üçün tətbiq edilmişdi.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "Moscowtimes”ın analitik yazısında deyilir.

ABŞ iqtisadiyyatı digər ölkələrin iqtisadiyyatlarından xeyli böyükdür, buna görə də ticarət müharibəsindən ən çox onların zərər çəkəcəyi gözlənilir. Lakin sürətli böyümə göstərən ABŞ iqtisadiyyatı da ən azından ticarət tərəfdaşlarında yaranacaq tənəzzül səbəbindən zərər görəcək – onlar ABŞ-dan daha az məhsul almağa başlayacaqlar. Bundan başqa, cavab tədbirləri amerikalı istehsalçılara zərbə vuracaq, Trampın siyasəti ilə bağlı qeyri-müəyyənlik isə şirkətləri kapital qoyuluşlarını təxirə salmağa vadar edir. Tariflərin, xərclərin və milli istehsalçıların (guya Tramp tərəfindən qorunan sektorların) artıracağı qiymətlərin yüksəlməsi inflyasiyanı sürətləndirəcək. Bununla mübarizə aparmaq üçün Federal Ehtiyat Sistemi (FED) pul siyasətini yumşaltmaq əvəzinə, faiz dərəcələrini yenidən artırmağa başlaya bilər.

Tramp çərşənbə axşamı Meksika və Kanadadan idxal olunan mallara 25%-lik rüsumlar tətbiq etdi və Çindən gətirilən mallar üçün tarifləri ikiqat artıraraq 20%-ə çatdırdı. Ümumilikdə bu rüsumlar illik idxal dəyəri 1,5 trilyon dollar olan mallara şamil edilir. Pekin dərhal ABŞ-dan gətirilən kənd təsərrüfatı məhsulları başda olmaqla bəzi mallara 10-15% əlavə rüsumlar tətbiq etdi. Ottava ABŞ-dan 21 milyard dollarlıq idxala 25%-lik tarif qoydu və Tramp qərarını dəyişməsə, üç həftə ərzində əlavə 86 milyard dollarlıq mallara da rüsum tətbiq edəcəyini bildirdi. Çin və Kanada rüsumları Trampın güclü dəstəyə malik olduğu ştatlardan – xüsusilə Floridadan ixrac olunan bir çox mallara şamil olundu.

Milyardlarla dollar qazanc itəcək

Bu siyasətin dağıdıcı təsirlərindən biri də avtomobil sektorunda hiss olunur. Ford Motor-un baş direktoru Cim Farli fevral ayında bildirmişdi ki, yeni tariflər "sənayeyə böyük təsir göstərəcək və milyardlarla dollar qazanc itiriləcək". 2024-cü ildə avtomobil idxalının təxminən 13%-i Kanadanın, 42%-i isə Meksikanın payına düşürdü. Lakin məsələ yalnız avtomobillərin alınmasında deyil. ABŞ, Meksika və Kanada arasında tədarük zəncirləri sıx inteqrasiya olunub və istehsal prosesində komponentlər və yarımfabrik avtomobillər sərhədləri onlarla dəfə keçə bilər.

FED-in sorğularına görə, istehsalçılar bu vəziyyətdən son dərəcə narahatdırlar. Fevral ayında keçirilən bir sorğuda iştirakçı belə bildirib: "Tarif təhdidləri və qeyri-müəyyənlik son dərəcə dağıdıcıdır". Digəri isə qeyd edib: "Biznes planı qurmaq çox çətindir" (The Wall Street Journal). İdarəetmə və Tədarük İnstitutunun (ISM) fevral istehsalat göstəriciləri ilə bağlı hesabatında Goldman Sachs analitikləri tariflərin 20 dəfə xatırlandığını qeyd ediblər (yanvarda bu rəqəm 4 idi).

İqtisadçılara görə, Trampın ticarət müharibəsi stagflyasiya – qiymət artımı ilə iqtisadi tənəzzülün eyni vaxtda baş verməsi riskini yaradır. JPMorgan Chase-in baş iqtisadçısı Maykl Ferol hesab edir ki, mart, aprel və may aylarında inflyasiya sürətlənəcək, çünki şirkətlər idxalın artan xərclərini kompensasiya etmək üçün qiymətləri artıracaq. O, həmçinin ABŞ ixracatçılarının da zərər görəcəyini düşünür: "Əgər bu ölkələrdə resessiya başlayarsa, bu, təkcə bu səbəbə görə belə ABŞ ixracının azalmasına gətirib çıxaracaq".

EY-nin baş iqtisadçısı Qreqori Deykonun fikrincə, ABŞ və digər ölkələr tərəfindən tətbiq olunan qarşılıqlı rüsumlar 2025-ci ildə ABŞ-ın ÜDM artımını 1,5 faiz bəndi, 2026-cı ildə isə daha 2,1 faiz bəndi azaldacaq.

Kanada, Meksika və Çindən idxal edilən və rüsumlara məruz qalan malların dəyəri 380 milyard dollardır. Bu, Trampın ilk prezidentliyi dövründə tətbiq etdiyi tariflərdən dörd dəfə çoxdur (Tax Foundation məlumatları). Həmin vaxt inflyasiya problem deyildi, lakin bu onilliyin əvvəlində o, son 40 ilin ən yüksək səviyyəsinə çatdı və FED yalnız faiz dərəcələrini kəskin artırmaqla onu qismən cilovlaya bildi.

Geri, 1930-cu illərə

Yel Universitetinin Büdcə Laboratoriyasının məlumatına görə, yeni rüsumlar ABŞ-da idxal vergilərini 1943-cü ildən bəri ən yüksək səviyyəyə çatdırıb (Bloomberg). Nəticədə, amerikalı ailələrin əlavə xərcləri ildə 2000 dollara qədər artacaq.

Və hələ bu da son deyil. Tramp 12 martdan etibarən polad və alüminiuma rüsumlar tətbiq edəcəyini açıqlayıb, ABŞ-dan idxalı vergiyə cəlb edən bütün ölkələrə qarşı cavab tədbirləri hazırlamağı hökumətinə tapşırıb və Avropa İttifaqına 25%-lik tarif tətbiq edəcəyi ilə hədələyib (Aİ artıq cavab tədbirləri hazırlayıb).

ABŞ tarixində ticarət tərəfdaşlarına qarşı tariflərin qaldırılması halları olub, lakin bu, həmişə tədricən baş verib. Dartmut Kollecinin iqtisadiyyat professoru Duqlas İrvinin sözlərinə görə, hətta 1930-cu ildə tariflərin kəskin artırılması belə ABŞ iqtisadiyyatının daha kiçik bir hissəsini əhatə edirdi, çünki bəzi mallar rüsumlardan azad idi və ölkə beynəlxalq ticarətdən indiki qədər asılı deyildi.

İrvin bu vəziyyəti iki əsr əvvəlki hadisələrlə müqayisə edir. 1807-ci ildə Konqres, Napaleon müharibələri zamanı Böyük Britaniyanın ABŞ gəmilərini ələ keçirməsinə cavab olaraq, xarici ticarətə demək olar ki, tam embarqo tətbiq etdi. Onun yekunu isə belə oldu:

"Bu, ABŞ iqtisadiyyatı üçün son dərəcə dağıdıcı oldu”.

Alpər