Jurnalistikaya gəlişimin səbəblərini bir dəfə yazmışam. Məni AXC "ideologiya şöbəsi”nin müdiri təyin etmişdilər. Çox fikirləşdim ki, nə edə bilərəm? Ağlıma gələn bu oldu ki, mətbuatla əlaqə yaratmalıyam. O vaxt mətbuat nəinki böyük, az qala, həlledici institut idi.

Nə isə, ilk məqaləmi götürüb yollandım "Azadlıq” qəzetinə. Mənə Rövşəni məsləhət bilmişdilər. Aparıb yazını verdim ona, bir-iki gündən sonra da çap olundu.

Bir detalı da deyim: AXC ilə "Azadlıq” qəzeti arasında münasibətlər həmişə "sərin” olmuşdu, bunu mən hətta yazmağa başlayandan əvvəl bilirdim. AXC funksionerləri daim qəzetdən narazılıq edirdilər. Ona görə bir müddət AXC-dəki statusumu gizlədirdim. Amma gülməli idi: AXC ilə "Azadlıq” arasındakı məsafə nə qədər idi ki?..

Əlbəttə, bildilər ki, mən kiməm, amma çox sağ olsunlar, deyəsən, başa düşdülər ki, onların gördükləri "cəbhəçi”lərdən deyiləm və məni də öz "kruq”larına qəbul etdilər. Təkrar deyirəm ki, sağ olsunlar...

Bir məsələni də demək istəyirəm. O vaxt böyük bir "problem” yaranmışdı: AXC-yə hansı status verilsin? Təşkilat o vaxt ictimai-siyasi institut hesab olunurdu. Guya bu, kimin üçünsə əngəl-problem yaradırdı. Halbuki o vaxt deyirdik ki, AXC-ni bu statusda saxlasaq, heç bir dövlət bizə nota verməyəcək, müharibə elan etməyəcək! Hər ölkənin öz siyasi ənənələri, təcrübəsi var, dünyadakı dövlətlərin sayı qədər partiya, siyasi təşkilat modelləri var.

Bunlar bir-birinə bənzəmirlər. ABŞ-ın iki əsas partiyası ümumiyyətlə, bizim üçün anlaşılmaz institutlardır, daha çox seçki institutları kimi bir şeydirlər! Belə götürəndə, partiya nəyə lazımdır? Seçkidə iştirak etmək, "kadr bankı” yaratmaq, bir də gələcək hakimiyyətin ideoloji-siyasi konsepsiyasını hazırlamaq üçün!..

Məsələn, Tramp Respublikaçılar Partiyasının sədri-filan deyil ki! Adam öz namizədliyini verəndə respublikaçılar hətta tərəddüd edirdilər...

O vaxt bizdə nə oldu? Pis-yaxşı təşkilatın liderləri sayılan adamlar onu verdilər "uşaqların” əlinə! Hamısı qaçdı vəzifəyə! Bu da günah deyildi, insanlar vəzifəyə getməlidirlər! Amma bütün məmurlar başladılar özlərinə partiya yaratmağa, özü də AXC-nin bazasında! Axı bir hakimiyyətdə neçə lider ola bilərdi? Nə başınızı ağrıdım, bu adamlar anlamırdılar ki, AXC artıq hakimiyyət təşkilatıdır və bu, böyük məsuliyyətdir! Bunların məntiqinə görə, hakimiyyət rəhmətlik Əbülfəz bəydən və bir də "uşaqların” idarə etdiyi AXC-dən ibarətdir!

O vaxt təşkilatın hakimiyyətdən getdiyi ilk aylarda bir yazıda yazmışdım ki, hakimiyyət yetim uşaq kimi küçəyə atılmışdı, heç kim yaxın durmurdu: biri deyirdi, hakimiyyətdə AXC-dir, digəri isə ərz edirdi ki, yox, "Müsavat”dır! O vaxt bir nəfər ağzı sulana-sulana özünü çatdırmışdı ki, bəs bu nədir yazmısan? Amma anlayanlar da vardı, deyirdilər ki, çox düz yazmısan!

Hətta bu gün də o fikirdəyəm ki, AXC hakimiyyətinin süqutunun bəlkə də on səbəbi vardı, amma biri də alnında üç barmaq yerləşməyən şəxslərin ambisiyaları idi!

İndi "Elçibəyə xəyanət”dən çox danışırlar. Amma bəlkə ən birinci "xəyanət” bu idi! Sanki hamı hər şeyi bir adamın belinə yükləmək istəyirdi, heç kim onunla birlikdə çiyinini bu məsuliyyətin altına vermək istəmirdi. Bunlar bir liderin komandası ola bilməzdilər, hamısı yorğanı öz üstünə çəkirdi!

Çox yazmayacağam, ikinci "xəyanət” bu idi ki, Əbülfəz bəyə özünün PEŞƏKAR-İNTELLEKTUAL siyasi komandasını yaratmağa imkan vermədilər, bunun üçün şərait yaratmadılar. Bilirsiniz, birinci adam – prezident Reyqan kimi artist, Valensa kimi elektrik də ola bilər! Amma onun güclü ətrafı olmalıdır. Valensa "montyor” idi, amma iqtisadi islahatları Mazovetski, Balseroviç kimi az qala, Harvard məktəbindən çıxmış iqtisadçılar aparırdı! Reyqan özü iqtisadiyyat bilirdi? Amma hələ də "reyqanomika” termini qalır! Əsl "kabinet”-hökumət, komanda haqqında yazmışdıq, onda da "ağzı köpüklənənlər” oldu...

Həm də məşhur bir kəlam var: deyir, sən ağa, mən ağa, bəs inəkləri kim sağa? Heç kim fərqində deyildi ki, hətta hakimiyyətdə olan partiyanın funksioneri olmaq, özü də aparıcı funksionerlərindən biri olmaq özü böyük vəzifə və hətta məsuliyyətdir: axı hamı məmur, diplomat və ya deputat olmalı deyil ki!

Amma bunun üçün partiya funksionerinin ağlı və təcrübəsi olmalıdır, durub öyünməməlidir ki, İranın səfirini partiyaya dəvət edib qarşısına "konyaklı şokolad” qoydum və ya Rusiya səfirini xeyli danladım!

Bir məmurun, diplomatın, deputatın siyasi ömrü beş-on il ola, ya olmaya! Amma görün, dünyanın siyasi partiyalarının ömrü nə qədərdir?

ABŞ-da Demokratlar da, Respublikaçılar da iki yüz ildən çoxdur mövcuddurlar! Görün, onların əlindən nə qədər prezident, deputat, diplomat gəlib keçib! Elə qardaş Türkiyənin Cümhuriyyət Xalq Partiyasını götürün. Səhv etmirəmsə, onu böyük Atatürk yaradıb. Amma görün, nə qədər adam çıxıb onların əlindən!

Hələ onu demirəm ki, bütün dünyada böyük siyasi məsələləri həll edən siyasi texnoloqlar, ideoloqlar var, onların böyük əksəriyyəti kölgədə qalır, insanların çoxu heç tanımır da onları, amma bu adamlar nə qədər böyük iş görürlər!

Qardaşım Rövşən, belə böyük girişə görə bağışla məni. Ürək partlamasın, neyləsin? Rövşən, mən yaşamadığım məsələləri yaza bilmirəm. Odur ki, bir daha üzürlü say. Bir də bilirsən nə demək istəyirəm? İndi hamı tarix yazır, o adamlara de ki, Hüseynbalanı görün, o, sizə hətta doğum şəhadətnamənizdə nə yazıldığını danışar...

Rövşən, qardaşım, mən sənə nə deyim, nə yazım? Qardaşım, bu ölkədə nəinki təriflənmək, hətta söyülmək böyük imtiyazdır! Bu "xoşbəxtlik” heç də hamıya qismət olmur: bəzi adamları hətta ona görə söymürlər ki, birdən məşhurlaşar! Bu insanlar haqqında bir hökm var: eşitməmişik, tanımırıq, oxumamışıq və bilmirik! İstəyirsən, lap Danko ol, heç xeyri yoxdur, onlar sənə yenə nifrət edəcəklər ki, niyə sən Danko ola bilirsən, biz isə ola bilmirik?..

Bu haşiyəni də mənə bağışla, Rövşən. Soruşmuşam, öyrənmişəm ki, sənə qarşı, şükür, belə sanksiya yoxdur! Odur, yaşa, qardaşım, halal haqqını yaşa...

Mən "Azadlıq”la sıx əməkdaşlıq etməyə başlayanda sən məsul katiblik edirdin, məncə. İndi çox şeylər deyilir, amma "Azadlıq” da mürəkkəb kollektiv idi, orada ideya da vardı, hətta intriqa da! Amma iki nəfər vardı ki, bunlar haqqında heç kim neqativ söz demirdi. Bunlardan birincisi sən idin, qardaşım, digəri Xaliq.

Hətta Xaliq bəyə münasibət bir azca fərqli idi, burada da "siyasi çalarlar” vardı. Sən isə tamam başqaydın, Rövşən! Azı buna görə sağ ol, qardaşım. O vaxt "Bahadır kişinin oğlanları” adlı bir deyim də vardı. Ənnağı müəllim məmur-hüquqşünas idi, bizdən yaşlı idi, ona görə ona bir balaca rəsmiyyətlə yanaşırdıq. Amma mənim müşahidəmə görə... Xaliqlə Ənnağı müəllim arasında fərq bilirsənmi nə idi? Xaliq yazan felyetonçu idi, Ənnağı müəllim isə danışan. Hər ikisinə Allah uzun ömür versin.

Mən AXC-AXCP-ni yuxarıdan aşağıya, sağdan-sola tanıyan adam olmuşam. Təşkilatda Şamil kimi ikinci bir səmimi rayon lideri yox idi, sanki o vaxtkı siyasi intriqaların buna dəxli yox idi. Özü də olduqca fədakar, ağıllı insan idi. Mən onu ilk dəfə tanıyanda ağlıma gəldi ki, bəs nə əcəb bu adamı rayonların birinə başçı qoymayıblar? Özü də deyəsən, Moskvada təhsil almışdı, səhv etmirəmsə, Qorki İnstitutunu bitirmişdi! Məgər onda rayonlarda belə adamlar çox idi?

Rövşən, çox çətin dövrdür, qardaşım. Mən indi anlamağa başlayıram ki, insanlar tək maddi səbəblərdən çərləmir, intihar etmirlər. Yox, Avropa kimi tox ölkələrdə insanların çoxu mənəvi səbəblərdən intihar edir!

Rövşən, baxıram, bir "düdük” digəri haqqında elə tərif yazır! Neçəsi haqqında yazmaq istəmişəm ki, filankəsdən oğraş adam yoxdur bu ölkədə! Amma yaza bilmirəm. Bilirsən niyə? Hər şeyi məhkəmədə sübut etmək olmur, qardaşım! Heç demək də olmur ki, axı şahidlər hələ tam ölməyib, heç olmasa, onların ölümünü gözləyin...

Rövşən, bu günlərdə görüşdük. Dedim ki, Rövşən, elə gün olsun, biz də bütün yaşlılar kimi görüşəndə güldən-çiçəkdən, kitabdan-dəftərdən, ən əsası da, nəvə-nəticədən danışıb ayrılaq! Qismət olacaqmı?..

Rövşən, qardaşım, bilirsən, ən xoşbəxt adam kimdir? Keçmişini xatırlayanda gülümsəyə bilən!..

Belədirsə, daha nə deyim, nə yazım sənə? Allahdan sənə daha bir 65 il arzulayıram! Heç nəyin də fərqində olma, acı yaşama: bir jurnalist bir ölkə üçün nə edə bilərdisə, hamısını etmisən! Qalan ömrün halalındır, necə istəyirsən, necə bilirsən, yaşa! Hərdən də kefinə düşəndə nəsə yaz – bu, səndən həm də oxucu kimi ricamdır.

Bilmirəm, sözlərim sənə necə təsir edəcək? Dəxli yoxdur, mən çoxdan insanlara onların mənə göstərdiyi münasibətdən asılı olmadan münasibət göstərməyə alışmışam. Belədirsə, mən səni həmişə səmimiyyətinə görə sevmişəm, qardaşım.

Bir daha sənə ən azı yarım əsrlik ömür arzulayıram. Özümüzə isə bilirsən nə arzulayıram? Yəqin baxmısan, bir Amerika filmi var, deyəsən, adı "Payız əfsanələri”dir. Bir fermer-polkovnikin üç oğlundan bəhs edir. Üç oğulun ən istəklisi, ən kiçiyi, səhv etmirəmsə, Tristan idi. Sözüm nədir? Tristanın necə ölməsindən danışan qoca hindu bir söz deyir: "Bu, həqiqətən də GÖZƏL ÖLÜM idi”.

Başağrısı olmasın, mən özüm bunu Ekzüperi haqqında oxumuşdum: adam bir gün sadəcə yoxa çıxdı...

Daha nə yazım sənə, qardaşım? Bir onu xahiş edəcəyəm ki, imkanın olsa, bu yazı sənə məktub olsun: dəmir-dümürə heç etibar yoxdur, yenə nəsə qalırsa, kağız üzərində qalır.

Başağrısı, uzunçuluq oldusa, bağışla, qardaşım.

Hüseynbala Səlimov