Qorbaçov kim idi və xarici siyasət sahəsində verdiyi əsas qərarlar

 

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə TASS çərşənbə axşamı Mərkəzi Klinik Xəstəxanaya istinadən məlumat yayıb. 

"Mixail Sergeyeviç Qorbaçov ağır və uzun sürən xəstəlikdən sonra bu gün axşam saatlarında vəfat edib", - Mərkəzi Klinik Xəstəxanadan bildirilib.

Mixail Qorbaçov 1931-ci il martın 2-də anadan olub. M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsini (1955) və 1967-ci ildə Stavropol Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun (indiki Stavropol Dövlət Aqrar Universiteti) qiyabi şöbəsini bitirib. 1952-ci ildə Sov.İKP sıralarına daxil olub, 1971-ci ildən MK-nın üzvü olub. Sov.İKP MK-nın sonuncu baş katibi bu vəzifəyə 1985-ci ildə Konstantin Çernenkonun ölümündən sonra seçilib. Aşkarlıq və yenidənqurmanın əsas ideoloqu olub. Sovet İttifaqının ilk və sonuncu prezidenti - 1990-cı ilin martında seçilib, 1991-ci il dekabrın 25-də istefa verib. 1990-cı ildə Nobel Sülh Mükafatı laureatıdır. SSRİ-nin prezidentliyindən getdikdən sonra ictimai və ədəbi fəaliyyətlə məşğul olub.

Yenidənqurmanın başlanması ilə SSRİ-nin xarici siyasətinin əsasına Mixail Qorbaçovun "Ölkəmiz və bütün dünya üçün yenidənqurma və yeni təfəkkür” (1987) kitabında irəli sürülmüş "yeni siyasi təfəkkür” prinsipləri qoyulub. Qorbaçovun xarici siyasət kursu kapitalist düşərgəsi dövlətləri ilə ideoloji qarşıdurmanın rədd edilməsini, beynəlxalq münasibətlərdə ümumbəşəri dəyərlərin üstünlüyünü və silahlanma yarışının dayandırılmasını nəzərdə tuturdu.

SSRİ ilə ABŞ arasında qarşılıqlı nüvə tərksilahına və sovet-amerikan münasibətlərinin nizamlanmasına dair danışıqlara mühüm yer verildi.

1987-ci il dekabrın 7-10-da Vaşinqtonda Sov.İKP MK-nın baş katibi Mixail Qorbaçovla ABŞ prezidenti Ronald Reyqan arasında zirvə görüşü keçirildi. 1987-ci il dekabrın 8-də iki ölkənin liderləri orta və qısa mənzilli raketlərin ləğvi haqqında müddətsiz müqavilə imzaladılar. 1988-ci il iyunun 1-dən qüvvəyə minmiş sənədə əsasən, tərəflər üç il ərzində nüvə və qeyri-nüvə avadanlığı ilə 500-5500 km mənzilli yerüstü ballistik və qanadlı raketləri məhv etməyi öhdələrinə götürüblər. 1991-ci ilə qədər sazişin həyata keçirilməsi nəticəsində Sovet İttifaqı ABŞ-dan iki dəfə çox raket məhv etdi (1846/846). 2019-cu ilin fevralında ABŞ birtərəfli qaydada həmin müqavilədən çıxdığını elan etdi, bundan sonra Rusiya da müqavilədə iştirakını dayandırdığını elan etdi. Müqavilə 2 avqust 2019-cu ildən qüvvəsini dayandırıb. 

1988-ci il mayın 15-də sovet qoşunlarının Əfqanıstan Demokratik Respublikasından (ƏDR) çıxarılmasına başlanıldı. Doqquz ay sonra, 1989-cu il fevralın 15-də Sovet ordusunun son hissələri bu dövlətin ərazisini tərk etdi.

Əfqanıstana qoşun yeritmək qərarı 1979-cu il dekabrın 12-də Sov.İKP MK Siyasi Bürosu tərəfindən qəbul edilib. Sovet hərbi kontingentinin vəzifəsi ƏDR-nin sosialist hökumətinə Pakistan, ABŞ, İran, Çin və s.-nin kömək etdiyi islam müxalifəti qüvvələrinə (mücahidlərə) qarşı mübarizədə dəstək vermək idi. 1986-cı ildə SSRİ rəhbərliyi qoşunların Əfqanıstandan çıxarılması ilə bağlı prinsipial qərar qəbul edib. 1986-cı il fevralın 25-də Sov.İKP-nin XXVII qurultayındakı məruzəsində Mixail Qorbaçov "çox yaxın gələcəkdə hökumətin xahişi ilə Əfqanıstanda yerləşdirilən sovet qoşunlarını öz vətənlərinə qayıtmağa” hazır olduğunu bildirdi. 1987-ci ildə Qorbaçovun ABŞ prezidenti Ronald Reyqanla danışıqları zamanı ABŞ-ın mücahidlərə hərbi yardımının dayandırılması barədə razılıq əldə edildi. 1988-ci il aprelin 14-də Cenevrədə Əfqanıstan və Pakistanın xarici işlər nazirləri münaqişənin həlli ilə bağlı müqavilə imzaladılar, onun qarantları SSRİ və ABŞ idi. Əfqanıstandakı sovet qoşunlarının maksimum sayı 108 min 800 nəfər olub (1986-cı ildə). Rəsmi məlumatlara görə, ümumilikdə Əfqanıstan müharibəsində iştirak etdiyi illərdə sovet silahlı qüvvələri 15.051 nəfər hərbçi itirib. 

1990-cı il sentyabrın 12-də Moskvada Almaniya Demokratik Respublikasının (ADR) və Almaniya Federativ Respublikasının (AFR) xarici işlər nazirləri, habelə İkinci dünya müharibəsində qalib gəlmiş ölkələrin xarici işlər nazirliklərinin rəhbərləri (SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa) Almaniya ilə yekun nizamlanma haqqında müqavilə imzaladılar. Bu sənəd müttəfiqlərin Almaniyanın vahid dövlətə birləşməsinə razılığını təsdiqlədi və 1994-cü ilə qədər sovet qoşunlarının keçmiş ADR ərazisindən çıxarılması üçün son tarix təyin edildi. Bundan əlavə, sənəd vahid Almaniyanın qeyri-nüvə statusunu və ordusunun sayına (370 min nəfərdən çox olmayan) məhdudiyyətləri müəyyən etdi.

Bu müqavilənin bağlanması Şərqi Avropada sosializm sisteminin ləğvi prosesinin əsas nəticələrindən biri idi. 1988-ci ilin dekabrında Mixail Qorbaçov BMT-dəki çıxışında Varşava Müqaviləsi Təşkilatına (VMT, 1988-ci ildə SSRİ, Bolqarıstan, Macarıstan, Almaniya Demokratik Respublikası, Polşa, Rumıniya, Çexoslovakiyanı birləşdirirdi) daxil olan ölkələrdən Sovet ordusu hissələrinin çıxarılmasına başlamaq niyyətində olduğunu bildirdi. 1989-cu ildə Sovet qoşunlarının Polşa, Macarıstan, ADR, Çexoslovakiya, Bolqarıstan və Rumıniyadan çıxarılmasının başlaması ilə eyni vaxtda hakimiyyət dəyişikliyi baş verdi. Kommunist hökumətləri ləğv edildi, dövlət nəzarəti Qərbi Avropa ilə ittifaqa yönəlmiş siyasi qüvvələrin əlinə keçdi. 1989-cu il oktyabrın 26-da Finlandiyaya səfəri zamanı Mixail Qorbaçov Sovet rəhbərliyinin digər dövlətlərin daxili işlərinə qarışmaqdan imtina etdiyini bildirdi. 9 noyabr 1989-cu ildə Berlində keçirilən kütləvi nümayişlər zamanı şəhərin qərb (NATO ölkələrinin nəzarətində olan) və şərq (ADR-in bir hissəsi) hissələrini ayıran divar dağıdıldı, sonra ADR ilə AFR arasındakı sərhəd ləğv edildi. Almaniyanın birləşməsi prosesi başladı. 3 oktyabr 1990-cı ildə, ADR və Qərbi Berlinin AFR-ə rəsmən qoşulması və Qərbi Almaniyanın Konstitusiyasına uyğun olaraq birləşdirilmiş ərazilərdə altı yeni torpağın formalaşması ilə rəsmi olaraq başa çatdı.

1990-cı il noyabrın 19-da Parisdə NATO-ya üzv olan 16 dövlətin və Varşava müqaviləsi təşkilatına üzv olan altı dövlətin səlahiyyətli nümayəndələri Avropada Adi silahlı qüvvələrin məhdudlaşdırılması haqqında müqaviləni (CFE) imzaladılar. Sovet tərəfdən SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçov və xarici işlər naziri Eduard Şevardnadze imza atdılar. Müqavilə Atlantik okeanından Urala qədər kosmosda silahlanmanın əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını nəzərdə tuturdu. NATO ölkələri və Varşava Paktı üçün beş əsas silah növü üçün kollektiv maksimumlar müəyyən edildi. Hər bir hərbi blokda tankların sayı 20.000 ədəd, zirehli texnikalar - 60.000, 100 mm və daha yüksək artilleriya sistemləri - 40.000, döyüş təyyarələri - 13.600, hücum helikopterləri - 4.000-dən çox olmamalıdır. Sovet İttifaqı və Varşava müqaviləsi təşkilatı ölkələri tankların və döyüş maşınlarının sayına görə NATO dövlətlərini 1,5 dəfə üstələdiyi üçün Müqavilə adi silahların asimmetrik şəkildə azaldılmasını nəzərdə tuturdu. İştirakçı ölkələr öz silahlı qüvvələrinin vəziyyəti haqqında məlumat mübadiləsinə və onların yerləşdirilmə yerlərinin qarşılıqlı yoxlanılmasına razılıq veriblər.

CFE Müqaviləsi yeni beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin əsasına çevrilməli idi. 1990-cı il noyabrın 19-da Paris görüşünün yekununda qəbul edilmiş 22 dövlətin birgə bəyannaməsində deyilirdi ki, onu imzalayan ölkələr "artıq düşmən deyillər, yeni tərəfdaşlıqlar quracaqlar və bir-birlərinə dostluq əlini uzadacaqlar”. CFE Müqaviləsinin imzalanmasının nəticəsi Sovet, sonra isə Rusiya silahlı qüvvələrinin köklü ixtisarı oldu.