"Dayan! Mənim bədənim!"

Bu gün sizə İsveçdə uşaqların yeri gəldiyi zaman verdiyi "Dayan! Mənim bədənim!” ("Stopp! Min kropp!”) əmri haqqında danışmaq istəyirəm.

Yenə müşahidələrimə müraciət edəcəyəm.

Üç yaşlı Leo babası ilə monster-bədheybət canavar oyununu oynayır. Leonun çox sevdiyi bu oyunun şərtlərinə görə, baba üz-gözünü büzüşdürüb (güya canavardı) gizlənmiş Leonu axtarır, sonra guya tapıb, onu tutmaq istəyəndə Leo həyəcanla aradan çıxır və yenidən başqa bir yerdə gizlənir. Birdən baba özü də bilmədən rolunu necə məharətlə oynadısa, Leo bu "canavarın” babası olduğunu bilsə də (hər halda üçcə yaşı var) qorxmağa başladı. Üstünə gələn "canavardan” xilas olmaq üçün qorxu içində ağlamsınaraq yaxınlıqda dayanmış və onları seyr edən anasının üstünə qaçmaq istəyəndə, ana, oğlunun belə durumlarda nə demək lazım gərəkdiyini yadına salmağa çalışdı:

- Nə deməlisən, Leo?

Uşaq tez qollarını qabağa uzatdı, ovcunun içini babaya tərəf tuşlayıb:

"Dayan! Mənim bədənim!"-əmrini verdi. 

Bu əmrdən sonra baba oyunu həmin andaca sonlandıraraq, rolunu "məharətlə” oynayıb nəvəsini qorxutduğu üçün ondan üzr istədi.

Başqa bir misal:

Altı yaşlı Samuel özünün beş yaşlı qardaşı Daniellə oynadığı zaman kiçik qardaşının kobud hərəkətlərinin həddini aşdığını və onu incitdiyini hiss edəndə qolunu qabağa uzadaraq ovcunun içini qardaşına tuşlayıb "Dayan!” əmrini verir. Bu əmrdən sonra Daniel mütləq dayanmalı və oyuna son verməlidir.

 

İsveçdə uşaqlara balacalığından öz bədənlərinin sərhədlərini cızmaq üçün həmin "Dayan! Mənim bədənim!” əmrindən istifadə etməyi öyrədirlər. Bu, "Mən artıq istəmirəm!” deməkdir.

Sərhədlər qoya bilmək üçün əvvəlcə uşaqlar öz bədənlərinin dəyərini bilməlidirlər, əks halda, bədənlərinin sərhədlərini cıza bilməyəcəklər və "Dayan!” demək də onlara cətin olacaq.

Bəs bu əmr nə zaman verilməlidir?

Əgər kimsə bilərəkdən, yaxud da bilməyərəkdən bədəninə, anlamadığın, istəmədiyin, xoşlamadığın halda qəribə hərəkətlərlə fiziki, psixoloji təsir edirsə və yaxud etməyə çalışırsa, bu zaman ona ”Dayan! Mənim bədənim!” deməlisən. Bu "kimsə” dediyimiz yad, eyni zamanda, tanıdığımız, hətta xoşladığımız, yaxın bildiyimiz adamlar da ola bilər. Bu "kimsə” dediyimiz uşaqların öz yaşıdları və böyüklər ola bilər.

Bəs hansı yaşdan başlayaraq uşaqlara bu barədə məlumat verilməlidir?

Əgər biz lap körpəlikdən uşaqlarımızın bədəninə hörmətlə, ehtiyatla yanaşsaq, kobud şəkildə fiziki təmas göstərməsək (Bura "sevgi” göstərişi kimi kobud öpüb-dişləmələr də daxildir), səbrimizi cilovlayıb qaba bir şəkildə üstlərinə qışqırıb-bağırmasaq, onlara bilavasitə bədənlərinin dəyərini isbatlamış oluruq.

Uşaqları yuyub bezini dəyişdikdə, bədəninin özəl yerlərinə ehtiyatla, hörmətlə yanaşmalı və bu yerlərin yalnız onların özlərinə aid olduğunu hər an hiss etdirmək lazımdır.

Bəs necə hiss etdirməli?

Bədənlərindəki özəl yerlərə toxunanda, bunu niyə etdiyimizi sözlərlə ifadə etməliyik. Həssas yerlərə toxunmanın onlar üçün heç də xoşagəlimli bir şey olmadığını başa düşdüyünüzü dilə gətirməliyik. Vermək istədiyimiz mesaj budur ki, mən sənin özəl yerlərinlə ehtiyatla davranıram, çünki bu yerlər yalnız sənə aiddir. Mən bunu sənə kömək məqsədi ilə müvəqqəti olaraq yerinə yetirirəm.

Yəni valideyn olsan belə, o özəl yerlərlə, nə zaman istəsən toxuna biləcəyin bir yer kimi davranmamalısan!

Bu cür yanaşdıqda uşaqlara, lap körpəliyindən, bədənlərinin dəyərli və yalnız özlərinə məxsusluğunu, bəzi yerlərin, hətta valideynin belə ehtiyatla yanaşması gərəkən dərəcədə özəl olduğunu və bu yerləri kimə gəldi etibar etməməyi aşılamış oluruq.

Tualetini bitirdikdən sonra yuyulması və geyinməsi kimi işlər məhz özəl yerlərlə əlaqəli olduğu üçün, bu işlərin mümkün qədər erkən yaşda özlərinin yerinə yetirməsinə imkan vermək lazımdır.

Ağız da bədənin həssas yeridir, ona görə də, körpənin ağzına yemək basmaqdan çəkinin. 1  yaşından başlayaraq, uşaqların, dağınıq olsa da, təkbaşına yeməyinə icazə verilməlidir, çünki bu, onların öz bədənləri üzərindəki nəzarət hisslərini gücləndirir, özgüvəni də artırır. Təsadüfi deyil ki, bütün uşaqlar, yeməyin ağızlarına məcburi surətdə soxulmağını deyil, təkbaşına yeməyi çox xoşlay;rlar (Onların az yeməyindən narahat olmamalıyıq).

Uşaqlar yedikləri zaman yeməyi ətrafına dağıda, hətta üst-başlarına sürtə də bilərlər. İsveçlilər belə şeylərə görə uşağa qadağa qoymaz və bundan qətiyyən narahat olmazlar.

 

4-5 yaşlarından başlayaraq artıq onlara bədənlərindəki özəl yerlər haqqında bilgiləri vermək vaxtıdır. Uşaqlara, onların bədənlərinə, təəssüf ki, bəzən istəmədikləri, xoşlamadıqları, ya da anlamadıqları hərəkətləri edən kiçik və böyük adamların olduğu barədə danışılmalı, bu cür durumlara düşdükləri zaman "Dayan!” deməyi və bu barədə böyüklərə söyləmənin vacibliyini başa salmaq lazımdır.

Uşağı, başqalarını qucaqlamağa, öpməyə və qucağında oturmağa təşviq etməməli, bunun əvəzində uşaqla məsləhətləşməliyik. Uşaqdan həmin qohum və ya tanışın qucağına getməyi, onları öpməyi istəyib-istəmədiyini soruşmaq lazımdır.

Təəssüf ki, kiçik uşaqlar cinsi istismara məruz qaldıqda, cinayətkarın, onun tanıdığı və xoşladığı biri olması da mümkün haldır. Bu səbəbdən uşaqlara hətta bəyəndikləri insanlara, bu, böyük qardaş, əmi, dayı, xala, qonşu, valideynin özü belə ola bilər, "Dayan!” deməyin normal olduğunu öyrətməliyik.

Eyni zamanda, uşaqlarımıza, başqa insanları dinləməyin, dediklərinə və istədiklərinə hörmət etməyin də nə qədər vacib olduğu öyrətməliyik. Biri "Dayan!” deyəndə bu, "Mən artıq  istəmirəm!” deməkdir. O zaman davam etməməliyik. Əks təqdirdə, o insanı kədərləndirmiş, hirsləndirmiş və ya qorxutmuş oluruq. 

Uşaqlarımıza öz bədənlərinə dəyər verməyi aşılayaq!

 

Uşaqlarımıza öz bədənlərinə sərhədlər qoya bilmələrinə yardım edək!

Uşaqlara "Dayan!” deyə bilməyi öyrədək!

Bu sözlər, onlara öyrətdiyimiz adi həyatı vərdişlər içərisində ən vacib və gərəklisi olmalıdır.

Heç kim uşaqları qorxuda, təhdid edə, vura və ya başqa şəkildə zərər verə bilməz.

Heç kim uşağın özəl yerlərinə onların başa düşmədiyi şəkildə toxuna bilməz. Bəzən valideynlər və ya həkimlər buna ehtiyac duya bilər. Amma onlar da öncədən nə etdiklərini və nə üçün etdiklərini uşağa izah etməlidirlər.

Heç kim bir uşağı başqalarının sinə və qeyri yerlərinə toxunmağa məcbur edə bilməz.

İsveç bağçalarında sözləri və musiqisi Maqnus Yonsona (Magnus Jonsson) aid olan "Dayan! Mənim bədənim!” ("Stopp! Min kropp!”) mahnısı uşaqlara sevə-sevə öyrədilir.

Ölkəmizdə, dərslik və uşaq kitablarında belə mahnılar və mövzuları görmək arzusu ilə.