ABŞ-ın Kaliforniya ştatının Los Anceles şəhərində davam edən meşə yanğınları, təkcə can itkiləri və maddi dağıntılarla deyil, həm də qlobal təhlükə yarada biləcək nəticələrlə gündəmdədir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, mütəxəssislər bu yanğınların yeni bir fəlakəti - ölümcül göbələklərin yayılmasını sürətləndirə biləcəyindən ehtiyatlanırlar.

Yanğınların təhlükəli təsiri: Ölümcül göbələklər

Los Ancelesdə 9 gündür davam edən yanğınlar artıq 153 kvadrat kilometr ərazini külə döndərib. Yanğınlar nəticəsində 25 nəfər həlak olub, 12 mindən çox tikili məhv olub, yüz minlərlə insan isə təhlükəsizlik məqsədilə təxliyə edilib. Güclü küləklər və nadir rast gəlinən "alov hortumları" yanğının şiddətini daha da artırır. Lakin bu yanğınların uzunmüddətli təsirləri yalnız regional səviyyə ilə məhdudlaşmır.

Yanğınların yaratdığı böyük miqyaslı tüstü buludları yalnız karbon emissiyasını artırmır, həm də ölümcül göbələk sporlarını (Sporlar göbələklər üçün əsas reproduktiv vahidlərdir və adətən tək hüceyrələrdir) uzaq məsafələrə daşıya bilər. Bu sporların insan orqanizminə daxil olması ilə ciddi tənəffüs yolları infeksiyaları yarana bilər. Araşdırmalar göstərir ki, Kaliforniyada 2014-2018-ci illər arasında baş verən meşə yanğınlarından sonra "vadi atəşi" xəstəliyinin yayılmasında 20%-lik artım müşahidə olunub.

Göbələk infeksiyalarının qlobal təhlükəsi

Göbələklər artıq yalnız lokal ərazilərdə deyil, dünya üzrə təhlükə yaradır. Qraz Tibb Universitetindən Dr. Martin Hönigl bildirir ki, göbələk pandemiyası baş verməsi tamamilə mümkündür. İqlim dəyişikliyi nəticəsində yüksələn temperatur göbələklərin daha isti mühitlərdə, o cümlədən insan orqanizmində sağ qala bilmək üçün uyğunlaşmasına səbəb olur.

Məsələn, Kaliforniyada yayılmış koksidioidomikoz adlı göbələk tənəffüs yolu ilə insanlara bulaşaraq "vadi atəşi" xəstəliyinə səbəb olur. Bu xəstəliyin 2000-2018-ci illər arasında 800% artması, iqlim dəyişikliyinin bu patogenlərin yayılmasını necə sürətləndirdiyini göstərir.

Göbələklərin ölümcül təsiri və müalicə çətinlikləri

Göbələklərin ən təhlükəli xüsusiyyətlərindən biri insan orqanizmində ciddi ziyanlara səbəb olması və müalicə edilməsinin çətinliyidir. Göbələk infeksiyaları qan, ağciyərlər, böyrəklər və hətta beyinə yayıla bilir. Məsələn, bəzi göbələklər toxumalara zərər verən toksinlər ifraz edir, digərləri isə fiziki olaraq orqanizmdə "dəliklər" yaradır.

Dr. Rebekka Drummondun sözlərinə görə, göbələklər immun sistemdən gizlənməkdə xüsusilə ustadır. Sağlam insanlarda immun sistemi bu infeksiyaları asanlıqla məhv edə bilər, lakin immun sistemi zəif olan şəxslərdə bu infeksiyalar çox ciddi fəsadlara səbəb olur.

Göbələk infeksiyalarını müalicə etməkdəki əsas çətinliklərdən biri də antifungal dərmanların məhdud olmasıdır. Göbələklərin biokimyası insan hüceyrələrinə çox bənzədiyindən, onları məhv edərkən insan hüceyrələrinə də zərər vermədən təsir göstərən dərmanların hazırlanması çox çətindir. Üstəlik, iqlim dəyişikliyi ilə göbələklərin dərmanlara qarşı müqaviməti artır, bu isə müalicəni daha da çətinləşdirir.

İqlim dəyişikliyi və yeni təhlükələr

İqlim dəyişikliyinin təsiri yalnız mövcud göbələk infeksiyalarını artırmaqla məhdudlaşmır, həm də yeni, daha ölümcül patogenlərin yaranmasına yol açır. Məsələn, 2009-cu ildə Yaponiya xəstəxanalarından birində ilk dəfə "candida auris" adlı göbələk aşkarlanıb.

Bu göbələyin iqlim dəyişikliyinin təsiri ilə insanlara uyğunlaşdığı düşünülür. Yalnız 10 il ərzində bu göbələk göbələk qlobal sağlamlıq təhlükəsinə çevrilib və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən "təcili sağlamlıq təhdidi" elan olunub.

"Candida auris" kimi göbələklərin əsas təhlükəsi onların insanlara bulaşa bilməsi və dərmanlara çox yüksək müqavimət göstərməsidir. Hal-hazırda bu göbələk sağlam insanlara təhlükə yaratmasa da, gələcəkdə vəziyyət dəyişə bilər.

Gələcək üçün xəbərdarlıq

Göbələk infeksiyalarının yayılmasının artması ilə bağlı ən böyük problem yalnız insan sağlamlığı ilə məhdudlaşmır. Göbələk patogenləri kənd təsərrüfatına və ərzaq mənbələrinə də böyük təhlükə yaradır. Dr. Hönigl vurğulayır ki, göbələklər göbələklər çox yüksək adaptasiya qabiliyyətinə malik canlılardır və mühit dəyişikliklərinə sürətlə uyğunlaşa bilirlər.

Son nəticədə, iqlim dəyişikliyi göbələk infeksiyalarının yayılma miqyasını və təsir gücünü artıraraq, qlobal səviyyədə həm insanların, həm də ətraf mühitin sağlamlığını təhdid edir.

Mütəxəssislər insanları bu təhlükəyə qarşı tədbirli olmağa və antifungal dərmanların inkişafı üçün daha çox tədqiqat aparmağa çağırırlar. Göbələklər milyon illərdir bu planetdə mövcuddur və uyğunlaşma bacarıqları onların gələcəkdə də insan həyatına təsir etməyə davam edəcəyini göstərir.

Nəticə olaraq, Los-Ancelesdəki meşə yanğınları yalnız regional bir problem deyil, qlobal iqlim dəyişikliyi fonunda daha böyük fəlakətlərin xəbərçisi ola bilər. Göbələk patogenlərinin təsiri ilə mübarizə üçün həm tədqiqatlar genişləndirilməli, həm də iqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal tədbirlər sürətləndirilməlidir.

Aydın