Bütün təhlükələrə baxmayaraq, bəzi Roma imperatorları uzun müddət hökmranlıq edə biliblər. Elm adamları onlardan hansının daha uzun müddət hökm sürdüyünü açıqlayıb.

Qaynarinfo xəbər verir ki, İndiana ştatının Şimal-Qərb Universitetinin tarix professoru Devid Parnell "Live Science" jurnalına deyib: "Bir tərəfdən hər şey olduqca sadədir: Sadəcə olaraq imperatorların siyahısına baxın və görün kim ən uzun müddət hökmdar olub".

Sualın əslində göründüyündən daha mürəkkəb olduğu qeyd edilir. İlk növbədə, Roma İmperiyasının tam olaraq nə vaxt süqut etditini müəyyən etmək lazımdır.

Roma İmperiyası eramızın 395-ci ildə ikiyə bölünüb, Qərbi Roma İmperiyası eramızın 476-cı ilə qədər davam edib. Müasir tarixçilərin tez-tez Bizans İmperatorluğu olaraq adlandırdıqları Şərqi Roma İmperiyası 1453-cü ilə qədər, Konstantinopol (İstanbul) Osmanlı İmperiyası tərəfindən ələ keçirilənə qədər davam edib.

Parnell deyib: "Bu gün öz sahəm üzrə bir çox mütəxəssis, o cümlədən mən təkidlə deyirik ki, Bizans İmperiyası ayrıca bir imperiya deyil, sadəcə olaraq Roma İmperiyası idi".

Çeske Budeyoviçedəki Cənubi Çexiya Universitetinin tarix professoru Stanislav Dolezal bildirib ki, əgər belə olarsa, 976-1025-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş II Bazil ən uzun müddət hökmranlıq edən imperator olacaq.

Qeyd etmək lazımdır ki, müharibələr onun hakimiyyətinin ayrılmaz hissəsi olub. Hökmdarlığının birinci yarısında bir sıra vətəndaş müharibələri, ikinci yarısında isə xaricdə silsilə müharibələrlə üzləşib və bu, Şərqi Roma İmperiyasının bütün Bolqarıstanı fəth etməsinə səbəb olub.

Roma İmperiyasının 476-cı ildə, Qərbi Roma İmperiyasının süqutu zamanı sona çatdığını fərz etsək belə, kimin ən uzun müddət hökm sürməsi məsələsi hələ də mürəkkəb məsələ olaraq qalır. Dolezal bəzi imperatorların digər imperatorlarla birlikdə müştərək imperator olduğunu, bəzilərinin isə az və ya heç bir siyasi gücə sahib olmadığını və yalnız nominal olaraq imperator olduqlarını bildieib.

Onun fikrincə, Şərqi Roma imperatoru II Feodosi (402-450-ci illərdə hökmranlıq edib) bəlkə də 48 il taxtda olub. Tarixi qeydlər göstərir ki, atası İmperator Arkadius onu doğulduqdan qısa müddət sonra - 402-ci ildə şərikli imperator təyin edib. Arkadius 408-ci ildə ölüb və II Teodosius tək imperator olub, lakin təkbaşına hökmranlıq etmək üçün hələ çox gənc idi. O, hakimiyyət yaşına çatanda belə, böyük siyasi təsirə malik olan nüfuzlu saray əyanları mövcud olub.

Roma İmperiyasının 476-cı ildə mövcudluğunu dayandırdığını fərz etsək və yalnız hökmranlıq edəcək yaşda olan imperatorları nəzərə alsaq, ilk Roma imperatoru Avqust ən uzun hökmdarlıq edib: onun 41 illik hakimiyyəti eramızdan əvvəl 27-ci ildən davam edib.

Maraqlıdır ki, taxta çıxmazdan əvvəl Oktavian kimi tanınan Auqustus ulu əmisi Yuli Sezarın vəsiyyətnaməsində onu canişin kimi göstərməsi ilə məşhurlaşıb. Eramızdan əvvəl 44-cü ildə Yuli Sezarın öldürülməsindən sonra Oktavian Mark Antoni və dövlət xadimi Lepidus ilə birlikdə hökmranlıq edən triumvirat yaradıb.

Eramızdan əvvəl 36-cı ildə Lepidus hakimiyyətdən uzaqlaşdırılıb və Oktavian və Mark Antoni arasında vətəndaş müharibəsi başlayıb. Bu, Antoninin məğlubiyyətinə və eramızdan əvvəl 30-cu ildə intiharına səbəb olub. Antoni və Yuli Sezardan uşaqları olan Misir fironu VII Kleopatra elə həmin il intihar edib. Lakin Kleopatra və Sezarın varisi, körpə Sezarion sağ qalıb. Heç bir şansa əl atmaq istəməyən Oktavian hakimiyyətinə təhlükə yaratmamaq üçün onu öldürtdürüb.

Eramızdan əvvəl 27-ci ildə Roma Senatı Oktaviana Auqustus (latınca "möhtərəm" deməkdir) titulu verib. Hökmdarlığı dövründə Auqustus Romada məbədlər, ziyarətgahlar, forum, senat binası, kanalizasiya və yollar da daxil olmaqla çox sayda bina və infrastrukturu təmir etdi, təmir etdi və yenidən qurdu. Eramızdan əvvəl 1-ci əsrdə baş verən vətəndaş müharibələri Romanın infrastrukturunu bərbad vəziyyətdə qoydu və yenidənqurmaya ciddi ehtiyac duyurdu, Favre qeyd etdi.

Qeyd olunur ki, Auqustusun səltənətində uğursuzluqlar da olmayıb. O, hakimiyyəti dövründə Roma İmperiyasını Almaniyaya qədər genişləndirməyə də cəhd edib. Bu fəlakətlə başa çatıb: eramızın 9-cu ildə Teutoburq meşəsi döyüşündə üç Roma legionu tamamilə məhv edilib.

Aydın